بهترین روش‌های تشویق و تنبیه کودک
آیا هنوز از روش والدین خود برای تنبیه فرزندتان استفاده میکنید؟:) جدای از شوخی، روش‌های تشویق و تنبیه کودکان یکی از موضوعاتی است که بسیار جدی است و بارها مورد بحث قرار گرفته است. تنبیه کودکان موافقین و منتقدین زیادی دارد، اما واقعا به عنوان یک پدرومادر خوب در این زمینه، باید چه کرد؟
بله! کودک باید هم مورد تشویق قرار گیرد، هم مورد تنبیه، اما به موقع و با روش درست! در این مقاله با نورولند همراه باشید تا روش‌های صحیح تنبیه و تشویق کودکان را بررسی کنیم. ما در این مقاله که برگرفته از مقالات hurriyet و tavsiyeediyorum است به شکل جدی به این مساله پرداخته‌ایم تا همه‌ی سوالات شما را در این حوزه پاسخ داده باشیم.
پیشنهاد می‌کینم برای اینکه والد آگاه‌تری باشید حتما به صفحه اینستاگرام نورولند بپیوندید تا بتوانید خیلی راحت‌تر؛ هر روزه راهکاری مفید تربیت کودک سالم و باهوش را دریافت کنید.
تشویق چیست؟
تشویق به معنای ارائه دادن یک شی یا خدمت جذاب، به شکل مشروط است. به عنوان مثال، کنسول بازی خریداری شده برای کودکی که در امتحان ریاضی نمره 20 می گیرد، یک تشویق است. اما جالب است بدانید که تشویق همیشه موثر و سازنده نیست! بسیاری از والدین از روش اشتباهی برای تشویق کودک استفاده می‌کنند که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
تنبیه چیست؟
به مجازات کردن فرد در نتیجه‌ی رفتار غلطش، تنبیه می‌گویند. این مجازات می‌تواند شامل محروم کردن فرد از یک جسم یا خدمت، مجازات‌های بدنی، روحی و… باشد.
اصول تشویق و تنبیه کودک
تشویق و تنبیه در تربیت کودک الزامی هستند اما اجرای آن‌ها نیازمند دقت بالایی بوده در نتیجه توصیه می‌شود از روش‌های زیر برای جزا و پاداش‌دهی صحیح کودک استفاده کنید.
رعایت اعتدال، مهم‌ترین اصل در تنبیه یا تشویق کودک است. برای رعایت اعتدال در تشویق و تنبیه باید به این نکات توجه کرد:
1- روش صحیحی برای تشویق و تنبیه کودک خود انتخاب کنید.
2- به‌موقع و به‌اندازه کودک را تشویق یا تنبیه کنید.
3-دلیل شفافی برای تشویق و تنبیه کودک داشته باشید.
4- قوانین و هنجارهای خانه را کاملا مشخص کنید و برای کودک توضیح دهید.
5- درباره‌ی احساستان با کودک صحبت کنید.
6- خودتان براساس قوانین خانه رفتار کنید.
7- در تشویق یا تنبیه کودک مصمم و ثابت قدم باشید.
8- با همسر خود هماهنگ رفتار کنید.
آیا تشویق و تنبیه کودک همیشه کاربرد دارد؟
قطعا خیر، پاداش‌دهی و محروم‌سازیِ بی‌موقع، افراطی یا کم، بیشتر از اینکه تاثیر مثبتی بر روان کودک داشته‌باشد؛ مضر است. پس لازم است والدین با روش‌های درست و نادرست تشویق و تنبیه آشنا شوند. در ادامه به بررسی این روش‌ها خواهیم پرداخت:
روش‌های تشویق درست و غلط
روش‌های تشویق غلط
1- تشویق بیش از حد
تشویق بیش از حد کودک، موجب شرطی شدن کودک می‌شود. و در نتیجه تا جایزه‌ای در کار نباشد، کودک رفتار صحیحی را انجام نخواهد داد.
2- تشویق برای انجام وظایف
اگر کودک را به گرفتن پاداش برای انجام وظایفش عادت دهید، این عادت در او ماندگار خواهد شد و مسئولیت‌پذیری و وظیفه‌شناسی در او نهادینه نخواهد شد.
3- استفاده از تشویق به شکل تنبیه
درست متوجه شدید، بعضی از والدین از تشویق بیشتر به شکل تنبیه استفاده می‌کنند. اگر تشویق شما به کودک این حس را القا کند که فقط در صورتی که کاری که می‌خواهید را انجام دهد؛ او را دوست خواهید داشت، این تشویق بیشتر به شکل تنبیه در خواهد آمد تا یک تشویق! کودک باید بداند که شما بی قید و شرط و تحت هر شرایطی او را دوست دارید. در غیر این صورت به پنهانکاری و دروغگویی هم روی خواهد آورد.
4 -تشویق‌های بزرگ برای موفقیت‌های کوچک
اگر شما برای هر تلاش کوچک کودک، یک تشویق بزرگ درنظر بگیرید؛ فرزندی پر توقع پرورش خواهید داد که احتمالا تبدیل به فردی خودشیفته خواهد شد.
روش‌های تشویق درست
1- تشویق برای تلاش‌های بزرگ
دقت کنید که کودک برای “تلاش” تشویق شود، نه برای موفقیت. چون ممکن است کودک شما تلاش زیادی برای انجام یک کار کرده باشدی، اما موفقیتی که در نظر داشت حاصل نشده باشد. در این صورت اگر کسی به تلاش بچه اشاره نکند؛ کودک حس سرخوردگی خواهد کرد و در موقعیت بعدی، تلاش کمتری نشان خواهد داد.
2- تشویق برای ایجاد انگیزه و رفع ناامیدی
شما می‌توانید با تشویق کردن کودک، به او انگیزه‌ی لازم برای کنار آمدن با شرایط سخت را بدهید.
3- تشویق‌های کلامی و احساسی
تشویق می‌تواند به شکل یک جمله‌ی مثبت یا یک بغل پر مهر یا یک هدیه به کودک باشد تا کودک حس خوب را از احساسِ پشتِ تشویق شما بگیرد، نه از هزینه‌ای که برای آن کردید.
4- تشویق یعنی حواسم بهت هست.
تشویق‌های کوچک پرمهر براساس نیازها و علایق کودک می‌تواند به او نشان دهد که خانواده نسبت به رفتارهای او بی‌اهمیت نیستند.
5-تشویق‌های دنباله‌دار
روش‌های تشویقی دنباله داری مثل تابلوی ستاره‌‌ها، در واقع به تلاش کردن بیشتر کودک کمک خواهدکرد. در این روش تشویق، شما یک تابلو تهیه میکنید و برای هر رفتار صحیح کودک یک برچسب روی آن تابلو می‌چسبانید. از قبل به کودک اعلام میکنید که مثلا با رسیدن تعداد برچسب‌ها به 10عدد، جایزه‌ای برای او تهیه خواهید کرد. این روش برای نهادینه کردن عادات خوب در کودکان بسیار موثر است.
روش‌های تنبیه درست و غلط
روش‌های تنبیه غلط
تنبیه خیلی وقت‌ها لازم است! به شرط آن‌که به درستی اجرا شود. انواع روش‌های صحیح تنبیه را در مقاله انواع تنبیه بخوانید!
1- تنبیه بدنی
یقین داشته باشید که انجام هرگونه تنبیه بدنی از جمله کتک زدن، هل دادن و… هیچ تاثیر مثبتی در تربیت کودک نخواهد داشت. اگر نمی‌توانید خشم خود را در مقابل رفتار نادرست کودک به درستی مدیریت کنید، بهتر است به خود یادآوری کنید که اکثر رفتارهای اشتباه کودکان از سر کنجکاوی و بی‌تجربگی است. همچنین استفاده از تکنیک‌هایی مثل قانون 5 ثانیه به کنترل بهتر خشم شما کمک خواهد کرد.
2- تنبیه احساسی
“اگه دختر بدی بشی، دیگه مامانت نیستم…”
“اگه حرفم رو گوش نکنی، دوستت ندارم…”
جملاتی از این قبیل به کودک حس ناکافی بودن و عدم امنیت را القا می‌کنند. این حس موجب نیاز بیشتر کودک به توجه و در پی آن لجبازی بیشتر کودک خواهد شد. کودکی که جملات فوق را بشنود؛ با خود می‌گوید «من که بچه‌ی بدی هستم، پس بذار این کار رو هم بکنم.» پس هرگز کودک را تهدید نکنید یا به او برچسب نزنید.
3- تنبیه افراطی
والدینی که با انجام هر اشتباه کوچک، کودک را شدیدا تنبیه می‌کنند؛ در واقع تنبیه خود را بی اثر قرار می‌دهند. تنبیه افراطی کودک باعث برداشته شدن مرزهای بین والد و کودک شده و کودک را گستاخ می‌کند. همچنین استفاده از روش‌های تنبیهی شدید مثل کتک زدن و غیره، همانطور که پیش‌تر گفتیم؛ تاثیر بدی بر روح و روان کودک خواهد داشت.
4- تنها گذاشتن کودک
اگر شما برای تنبیه کودک از تنها گذاشتن در اتاق استفاده میکنید؛ باید بدانید که این روش فقط موجب ترس بیشتر کودک می‌شود و از آنجاکه هیچ تاثیری در درک کودک از خطای خود ندارد؛ پس به بهبود رفتارهای او کمکی نخواهد کرد.
روش‌های تنبیه درست
1- تنبیه با دلیل
اگر فرزندتان خطایی مرتکب شد و خواستید به او نشان دهید که رفتارش اشتباه بوده است؛ بهتر است حتما با لحن قاطعانه (نه با فریاد زدن) دلیل ناراحتی یا عصبانیت خود را به کودک بگویید. برای این کار بهتر است واضح و روشن از جمله‌ی زیر استفاده کنید:
“تو این کار را ــــــ کردی (توضیح کار اشتباه کودک) و کارت به این دلیل ــــــ (توضیح دلیل اشتباه بودن کار کودک) بد بود. و من از تو ـــــ (عصبانی/ناراحت/غمگین و…) هستم.”
2- قاطع بودن در تنبیه
اگر تنبیهی صورت می‌گیرد؛ باید به شکل قاطعانه باشد. یعنی نباید برای تنبیه کردن کودک عذاب وجدان بکشید و سپس به دلیل این عذاب وجدان از او عذرخواهی کنید. چون این رفتار به کودک یاد می‌دهد که در واقع رفتار او هیچ مشکلی نداشته و این شما بودید که به اشتباه او را تنبیه کرده‌اید.
همچنین شما و همسرتان باید به عنوان دو والدِ کودک، در تنبیه همسو باشید. نباید وقتی یکی از والدین کودک را تنبیه می‌کند؛ دیگری از کودک دفاع کند. این کار به اصطلاح باعث “دوتربیتی شدن کودک” می‌شود.
نکته: هرگز به دلیل کنجکاوی جنسی کودک را تنبیه نکنید! این کار مانع رشد صحیح کودک می‌شود. برای آشنایی با روش‌های تربیت جنسی کودک از مقاله لینک شده کمک بگیرید!
تشویق موثرتر است یا تنبیه؟
از آنجا که اثرگذارتر بودن تشویق نسبت به تنبیه به اثبات رسیده است؛ متخصصین معتقد هستند که برای تاثیرگذاری بیشتر تنبیه و تشویق، باید از نسبت 20-80 استفاده کرد. یعنی در 80 درصد مواقع باید به رفتار صحیح کودک توجه کرده و آن را تشویق کنید. .و تنها در 20 درصد مواقع با توجه به رفتار ناصحیح کودک، باید از روش‌های تنبیهی کمک بگیرید.
سخن پایانی
همانطور که در مقاله بیان شد، تشویق و تنبیه هر دو از نیازهای تربیتی کودک هستند. اما بهتر است تا با رویکرد مثبت‌اندیشانه، به جنبه‌های مثبت شخصیت کودک توجه بیشتری داشته باشید و او را تشویق کنید. شما از چه روش‌هایی برای تشویق و تنبیه کودک استفاده میکنید؟
