تقویت مسئولیت پذیری کودک با راهکارهای ساده
آموختن مسئولیت‌پذیری به کودکان یک چالش بسیار مهم و بزرگ برای والدین است. مسئولیت‌پذیری را از سنین کم رفته رفته به کودک خود بیاموزید، با افزایش سن، یاد دادن و تمرین این موضوع برای شما سخت‌تر خواهد شد. همچنین آموزش ندادن این مسئله در سن کم، باعث می‌شود که پس از چند سال او را در حالی که دارد رشد می‌کند، مجبور به ترک عادت و آموختن موضوعی جدید کنید که در رشد او تاثیر منفی خواهد داشت. پس اصلا گمان نکنید که اگر از سن کم به تقویت این مهارت نرم کودکان بپردازید؛ تلاشتان بی نتیجه خواهد ماند.
کودکان به دلیل ناآگاهی، اشتباهات و خطاهای زیادی انجام می‌دهند. اما آنچه باید مورد توجه والدین گرامی قرار گیرد، آموزش مسئولیت پذیری کودکان است. مسئولیت پذیری کودکان از جمله مواردی است که تاثیر خود را در بزرگسالی کودک نشان می‌دهد. به همین دلیل از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این مطلب از وبلاگ نورولند قصد داریم تا شما را با روش‌های آموزش مسئولیت پذیری کودکان آشنا کنیم تا فرزند خود را در مسیر درستی قرار دهید و به آینده‌ی او کمک کنید.
با ایجاد مسئولیت‌پذیری در کودک خود، هنگامی که سن کمی دارد، او را به مسئولیت‌پذیر بودن عادت می‌دهید و بعد از آن در سنین مختلف می‌توانید با او تمرین کنید و این مهارت را در آن‌ها گسترش دهید. در این مقاله بنا داریم تا به شما 10 راهکار بسیار ساده و البته پر اهمیت را معرفی کنیم تا با استفاده از آن، کودکی مسئولیت‌پذیر پرورش دهید. بنابراین نورولند را تا انتهای این مطلب همراهی کنید.
مسئولیت پذیری کودک در خانواده
پذیرفتن مسئولیت به خودی خود، یک مهارت کاملا چالش‌برانگیز در زندگی است، چه برای یک کودک و چه برای یک بزرگسال. ممکن است با زن‌ها و مردهایی روبرو شوید که هنوز مسئولیت کامل زندگی و همچنین افراد تحت تکفل خود را به عهده نگرفتند. بر خلاف سایر جنبه‌های شخصیتی فرد، پذیرفتن مسئولیت مانند تمرین است.
هر چه زودتر کار روی آن را شروع کنید، تکیه بر آن آسان‌تر می‌شود، به همین دلیل لازم است که شما به عنوان پدر و مادر از ابتدای کودکی پایه‌های این نگرش را در کودک خود پرورش دهید.
مسئولیت پذیری کودکان در خانه و سایر جنبه‌های زندگی او، از سنی به سن دیگر متفاوت است. همه بچه‌ها نمی‌توانند وظایف خود را انجام دهند و برای بعضی از آن‌ها مدت زیادی طول می‌کشد تا با این مفهوم سازگار شوند.
بچه‌های دوره دبستان می‌توانند کارهایی کوچک مانند نگهداری وسایل در جای مناسب، یا بیرون بردن سطل آشغال را انجام دهند. مسئولیتهای کوچک در این دوران به تقویت این مهارت در بزرگسالی کمک زیادی می‌کند. حتی در این سن هم بچه‌ها هر از گاهی برای انجام وظایف خود نیاز به یادآوری دارند، بنابراین بهتر است در صورت غفلت آن‌ها، در این مورد خیلی سختگیر نباشید. ذکر این نکته در این بخش خالی از لطف نیست که در کنار مسئولیت‌پذیری کودکان، به فکر تقویت مهارت‌های او نیز باشیم. یکی از مهم‌ترین کارهایی که ما به عنوان والدین باید انجام دهیم کمک به تقویت نیمکره مغز کودک است تا بتواند با توانایی بیشتری کارهای خود را در آینده انجام دهد.
چگونه به فرزند خود مسئولیت پذیری کودک را آموزش دهیم؟
تعدادی فعالیت وجود دارد که می‌توانید با استفاده از آن‌ها مسئولیت پذیری را به کودکان بیاموزید و کودک خود را به سمت مسئولیت‌ها هدایت کنید. در ادامه چندین روش برای آموزش بهتر این مفهوم را با شما به اشتراک خواهیم گذاشت:
1. مسئولیت پذیری کودک با تکرار
اغلب پدر و مادرها به بچه‌ها توصیه می‌کنند دقیقا همان کاری را که آن‌ها می‌خواهند انجام بدهند. بچه‌ها به این نکات و حرف پدر و مادر خود گوش می‌دهند، اما نمی‌توانند آن را به عنوان یک عادت در خود ایجاد کنند. مثلا وقتی کودک شما از مدرسه به خانه برمی‌گردد و لباس‌های خود را روی کاناپه می‌اندازد، تنها با تذکر شما، آن را در کمد خود قرار می‌دهد یا به جا لباسی آویزان می‌کند.
چنین رفتاری به طور مداوم ادامه می‌یابد بدون اینکه او به این موضوع عادت کند. با ایجاد تکرار در این روال، می‌توان در رفتار کودک تغییر ایجاد کرد.
2. آموزش درک اولویت‌بندی به کودکان
یکی از مهارت‌های زندگی که درک آن در کودکان مدت زیادی طول می‌کشد این است که بفهمند کدام کار از دیگری مهم‌تر است.
به فرزندتان بیاموزید که چرا انجام یک کار ضروری‌تر است و باید پیش از کارهای دیگر انجام شود. در این موضوع، جدی و قاطع باشید، مثلا کودک را مجبور کنید قبل از اینکه برای بازی با دوستانش بیرون برود، اتاق خود را تمیز کند. این کار باعث می‌شود تا مقدمات مسئولیت پذیری را متوجه شوند و برای آن آمادگی داشته باشند.
3. دادن استقلال برای تقویت مسئولیت پذیری کودک
برخی از والدین به طور مداوم به بچه‌های خود می‌گویند که روش صحیح انجام کارها چیست. کودک خود را کنترل کنید، اما در روند کارهای او دخالت نکنید.
به او اجازه دهید کارها را به روش خود انجام دهد، حتی اگر بهترین نتیجه را به دست نمی‌آورد. با گذشت زمان، او راه درست را تشخیص می‌دهد یا هنگامی‌که احساس نیاز پیدا کند، خودش برای دریافت راهنمایی به سراغ شما می‌آید. استقلال پیدا کردن کودک یکی از مهم‌ترین گام‌های برای ایجاد مسئولیت پذیری در کودکان است.
4. به رفتارهای مسئولانه کودک پاداش دهید
بچه‌ها به زمان طولانی‌تری نیاز دارند تا متوجه شوند مسئولیت پذیری از ویژگی‌های ضروری زندگی است. تا آن زمان، آن‌ها را به خاطر رفتارهای مسئولانه‌شان تشویق کنید.
برای کودک، یک سیستم پاداش در نظر بگیرید. این پاداش‌ها می‌تواند به صورت هفتگی و بسته به علاقه کودک، باشند و او را مشتاق به ادامه‌ی این راه کند.
5. با کلمات کودک خود را تشویق و تحسین کنید
درست است که دادن پاداش‌های ملموس می‌تواند کودک را هیجان‌زده کند، اما هیچ چیز جای حرف‌های تشویق‌آمیز و تایید پدر و مادر را نمیگیرد.
جوایز، معمولا موقتی هستند و پس از مصرف جذابیت خود را از دست می‌دهند، اما والدین، هر چه به بچه‌های خود بگویید، یک عمر در ذهن آن‌ها باقی می‌ماند و ناخودآگاه رفتار آن‌ها را شکل می‌دهد.
بنابراین به کودک خود بگویید که از تلاش‌های او آگاه هستید و به او افتخار می‌کنید.
6. به کودک خود مسئولیت بدهید
مسئولیت فرزند شما نباید فقط به کارها یا وظایف او محدود شود. اجازه دهید احساس کند جزئی از خانه است و تلاش او برای خوب نگه داشتن خانه اهمیت دارد.
از کودک بخواهید تا در کارهای کوچک مانند آوردن برخی وسایل، شستن ظرف‌ها، یا کمک به شما در نگه داشتن صندلی یا چیدن میز کمک کند.
می‌توانید مثلا برای انتخاب رنگ برخی از وسایل یا نوع میوه‌ای که می‌خواهید بخرید، از کودک نظرخواهی کنید.
7. مسئولیت پذیری فرزند در خانه با سپردن وظایف معقول
نمی‌توانید از یک کودک 3 ساله در تمیز کردن وسیله نقلیه یا کمک به خرید مواد غذایی کمک بگیرید، اما قطعا می‌توانید از او بخواهید که اسباب‌بازی‌های خود را جمع کند و در جایشان قرار دهد.
وظایف و مسئولیتهای کودک را بر اساس سن و مسئولیت قبلی او تعیین کنید. بعضی از بچه‌ها از انجام کارهای بی‌شمار هیجان‌زده می‌شوند و از شما می‌خواهند کارهای بیشتری به آن‌ها بسپارید. این کار را به تدریج انجام دهید.
8. رفتار صادقانه کودک را تایید و حمایت کنید
وقتی مسئولیتی را به کودک می‌سپارید، احتمال دارد نتواند آن را به خوبی انجام دهد. این هم جزئی از زندگی است و بچه‌های شما نباید بترسند که کاری را اشتباه انجام دهند.
با کودک، ارتباطی صادقانه برقرار کنید تا اگر نمی‌تواند از عهده وظیفه‌ای که به او سپرده‌اید بربیاید، این موضوع را با شما مطرح کند.
به خاطر این کار او را توبیخ نکنید، در عوض به کودک بگویید به خاطر اینکه اینقدر شجاع و صادق است، به او افتخار می‌کنید.
9. یادتان باشد، شما الگوی بچه‌ها هستید
بچه‌ها با گوش دادن به حرف والدین و همچنین دیدن رفتار والدین در زندگی واقعی، چیزهای مختلفی می‌آموزند و آن‌ها را انجام می‌دهند. بنابراین بدیهی است برای اطمینان از اینکه فرزندان شما در آینده بزرگسالانی مسئولیت‌پذیر می‌شوند، باید در زمان حال ببینند که شما یک بزرگسال مسئولیت‌پذیر هستید.
10. مسئولیت پذیری کودک با توضیح علت و معلول
درک این موضوع که هر عملی، نتیجه‌ای به همراه دارد برای کودکان گیج‌کننده است. آن‌ها ممکن است از اتفاقات، تحلیل‌های خود را داشته باشند.
بنابراین والدین باید درباره این موضوع با کودکان صحبت کنند. مثلا می‌توانید به کودک توضیح بدهید که گل‌های خانه در حال شکوفایی هستند چون او به آن‌ها هر روز آب می‌دهد.
برخی از والدین به طور مداوم به بچه‌های خود می‌گویند که روش صحیح انجام کارها چیست. کودک خود را کنترل کنید، اما در روند کارهای او دخالت نکنید. به او اجازه دهید کارها را به روش خود انجام دهد، حتی اگر بهترین نتیجه را به دست نمی‌آورد.
یا اینکه برایش توضیح بدهید دلیل اینکه در امتحانات نمره خوبی نگرفته، این است که کل هفته به جای مطالعه، بازی‌های ویدیویی انجام داده.
مسئولیت پذیری کودکان در خانواده به پیشرفت منجر می‌شود، زیرا مهارت‌ها و دانش کودک را در مورد چیزهای مختلف گسترش می‌دهد و او را به فردی مسئولیت‌پذیرتر تبدیل می‌کند.
11. زود شروع کنید
همانطور که گفتیم شروع آموختن مسئولیت‌پذیری به کودک خود را خیلی زود شروع کنید. اگر نمی‌خواهید که فرزندتان زمانی که به سن نوجوانی رسید، نتواند تخت خود را مرتب کند، و تکالیفش را انجام دهد یا در سن 25 سالگی هنوز برای انجام برخی کارها به شما نیاز داشته باشد، مسئولیت‌پذیری را همزمان با راه افتادن او شروع کنید. در ابتدای کار کافیست از او بخواهید که وسیله‌ای را جابه جا کند یا بسته‌بندی را باز کند.
12. کمک کنید
از همان ابتدا به کمک شما نیاز است. فقط به یاد داشته باشید که کمک با انجام دادن کار به جای او فرق می‌کند. سعی کنید فقط کمک کنید تا بتواند کار را خودش انجام دهد. کمی که از سن راه رفتن او گذشت می‌توانید با سپردن مسئولیتهای کوچک به او شروع کنید و در کنار او باشید تا هر زمان نیاز به کمک داشت، به شما مراجعه کند. بچه‌ها عاشق کمک کردن هستند، وقتی که به والدین خود کمک می‌کنند، احساس ارزشمند بودن می‌کنند.
پس با استفاده از همین موضوع از آن‌ها بخواهید تا در کنار شما در آشپزی، شستن ظرف‌ها، نظافت و شستشوی لباس‌ها کمک کنند. مثلا از آن‌ها بخواهید تا لیوان‌ها را در سینک ظرفشویی بگذارند یا نمکدان را سر سفره قرار دهند یا لباس‌ها را به داخل ماشین لباسشویی بیندارند و از این قبیل موارد.
13. مدل نقش آفرینی مسئولیت‌پذیری کودک
اتمام کارهایی که شروع می‌کند، یکی از موارد مهم در یادگیری مسئولیت‌پذیری و تقویت آن است. اتمام کارها به کودکان کمک می‌کند که احساس خوبی نسبت به خود داشته باشند و بابت اینکه توانستند کاری را تمام کنند به خود افتخار کنند. برای انجام این کار می‌توانید با کودک خود بازی‌های نقش آفرینی انجام دهید. مثلا شما در نقش دوست او باشید و بعد از اتمام کار به او بگویید که کار بعدی چیست؟ مطمئن شوید که کاری که شروع کرده را به پایان رسانده است و او را تشویق کنید تا این عمل را باز هم تکرار کند.
14. تقدیر از تلاش و پیشرفت کودک
تقدیر از عملکرد بچه‌ها به تقویت مسئولیت‌پذیری کودک منجر خواهد شد و تشویق می‌شوند تا مسئولیتهای بیشتری را بپذیرند. فقط در هنگام تقدیر از فرزند خود به یاد داشته باشید که از عملکرد و کار او تقدیر کنید و تا حد امکان برچسبی مثل تو عالی هستی، تو شیطون هستی یا نمی‌توانی درست کار انجام دهی را نزنید زیرا باعث می‌شود خودش را آنگونه توصیف کند. به جای این عبارات، از جملاتی مثل «آفرین که این کار دشوار را انجام دادی»، «کارت عالی بود، حتما در دفعات بعدی هم ازت کمک خواهم گرفت» و غیره استفاده کنید.
اگر کودک شما در انجام مسئولیت خود موفق نبود یا اشتباهی انجام داد، به هیچ عنوان او را سرزنش نکنید. شما هم ممکن است خطا داشته باشید و اصلا اشتباه کردن جزئی از مراحل یادگیری است و به رشد کودک کمک می‌کند.
15. عملکرد او را زیر نظر داشته باشید
بچه‌ها در حال یادگیری هستند، ممکن است در طول این مسیر اشتباه کنند. اگر این اتفاق افتاد سعی کنید در نوبت بعد خودتان آن کار را انجام دهید و از فرزندتان بخواهید که با دیدن عملکرد شما، یاد بگیرد و دوباره دفعه‌ی بعدی آن مسئولیت را به او واگذار کنید. این چرخه را ادامه دهید تا به صورت کامل یاد بگیرد.
17. قوانین خانوادگی داشته باشید (بدون جایزه)
بخشی از مسئولیت‌پذیری کودک اجرای درست قوانین است. سعی کنید حول محور چیزهایی که می‌خواهید برای خانه قانون بگذارید و همه‌ی افراد خانه از جمله والدین به آن احترام بگذارید. این بدان معنا نیست که جو خانه را برای کودک خود ترسناک کنید اما به او توضیح دهید که این قوانین را چرا وضع کردید و گاهی اوقات هم بسته به شرایط و صلاحدید خودتان، از قوانین کوتاه بیایید اما به گونه‌ای نشود که کودک حس کند با کمی اصرار یا خواهش می‌تواند قوانین را دور بزند.
مثلا اگر قانون می‌گذارید که راس ساعت 10 باید تلویزیون خاموش باشد، هر طوری هست این کار را انجام دهید، اما ممکن است یک زمانی در مهمانی باشید و آن وقت به کودک خود فرصت بیشتری دهید.
18. یک ساختار روزانه بسازید
کودکان عاشق ساختارها هستند. همه‌ی ما در طول روز کارهایی انجام می‌دهیم که به احساس راحتی و امنیت را منتقل می‌کند و در روزمره‌ی ما قرار دارد. کودکان هم دقیقا همینطور هستند و اگر به آن‌ها بگویید که در طول روز چه انتظاراتی دارید و از می‌خواهید که چه کارهایی را برای شما انجام دهد، قطعا با مسئولیت‌پذیری بیشتری این کار را انجام خواهند داد و ساختار روزانه به استرس کمتر هم کمک می‌کند.
برای ایجاد ساختار روزانه می‌توانید یک جدول زمانی تهیه کنید، روتین روزانه و شبانه تعیین کنید، در زمان مشخصی از روز به کودک خود مسئولیتی واگذار کنید، کارهای مورد نظر را لیست کنید و قبل از شروع روز بعد این روتین را با فرزند خود چک کنید و تغییرات لازم را در آن اعمال کنید.
19. کودک را از نتیجه آگاه کنید
کودکان باید متوجه شوند که هرکاری که انجام می‌دهند، پیامد و نتیجه‌ای چه خوب و چه بد به همراه خود خواهد داشت. بسیار مهم است که کودکان با پیامد کارهای خود آشنا شوند و این امر باعث توسعه و پیشرفت مسئولیت‌پذیری در کودکان می‌شود. مواردی هستند که نباید برای رفع آن‌ها تلاشی کنید و باید اجازه دهید تا کودک خودش متوجه پیامد کارش بشود و هر موقع اشتباه کرد، مسئولیت کار خود را قبول کند.
20. در ورزش‌های گروهی او را شرکت دهید
ورزش کردن برای یادگیری همکاری، کارگروهی، شکست و موفقیت مناسب است و اوقات تفریح مفیدی محسوب می‌شود. بازی‌ها و ورزش‌های گروهی، به رشد کار گروهی و ایفای نقش در تیم کمک می‌کند، در حالی که ورزش‌های انفرادی به استقلال و انتظار نداشتن از شخص دیگر منجر خواهد شد. با توجه به شرایط کودک خود انتخاب کنید که چه ورزشی برای آن‌ها مناسب‌تر است.
21. کاری برای او تعیین کنید
خانه محلی است که کودکان به حضور و فعالیت در آن علاقه دارند. سعی کنید مسئولیت‌هایی شبیه به شغل و کار برای آن‌ها تعیین کنید تا با انجام دادن آن حس کنند دارند سرکار می‌روند. حتی می‌توانید برای آن‌ها حقوق کمی یا چیزی به عنوان دستمزد در نظر بگیرید تا کودک تشویق به انجام این کار شود. کار کردن به تقویت مسئولیت‌پذیری در کودکان کمک بسیار زیادی می‌کند. پس آن را دست کم نگیرید.
سخن پایانی
مسئولیت‌پذیری یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین مهارت‌هایی است که باید به فرزند خود بیاموزید و به خوبی با او تمرین کنید. قبل از این راهکارها به این نکته توجه کنید که الگوی اصلی هر فرزندی پدر و مادرش هستند. پس هر چقدر که شما مسئولیتهای خود را بهتر انجام دهید، فرزند مسئولیت‌پذیرتری خواهید داشت. اما این به تنهایی کافی نیست و باید در طول این مسیر، کودکان مهارت‌هایی را کسب کنند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.
این موضوع یکی از مسائل مهمی است که باید در سنین کم به آن‌ها آموزش دهید و برای رشد و تقویت آن با کودک خود تمرین کنید. برای بهبود مهارت‌های فرزند خود از همین الان اقدام کنید. پیشنهاد می‌کنیم برای اینکه در دیگر زمینه‌های تربیتی مرتبط با کودک والد آگاه‌تری باشید حتما به اینستاگرام نورولند هم مراجعه کنید. شما از چه راهکاری برای افزایش مسئولیت‌پذیری کودک خود استفاده کردید؟
پرسش و پاسخ
بله؛ خانه محلی است که کودکان به حضور و فعالیت در آن علاقه دارند. سعی کنید مسئولیت‌هایی شبیه به شغل و کار برای آن‌ها تعیین کنید تا با انجام دادن آن حس کنند کاری مفید انجام می‌دهند.
[…] کار گروهی و مسئولیت پذیری کودک […]