تجربه‌ی مرگ در زندگی همه‌ی افراد ممکن است رخ دهد. مرگ، برای کودکان یکی از اتفاقات مبهمی است که سوالات زیادی را در ذهن آن‌ها ایجاد می‌کند. اگر به عنوان یک فرد بزرگسال، در این مواقع به خوبی کودکان را راهنمایی نکنیم و به سوالات کودکان درباره مرگ پاسخ مناسبی ندهیم، مرگ افراد می‌تواند بسیار گیج‌کننده، سخت و حتی ترسناک باشد و تا سال‌ها باعث رنجش کودک شود.
بسیاری از والدین و بزرگترها در این شرایط، به دلیل اینکه خود درگیر سوگواری و عزاداری هستند، نمی‌توانند آنطور که باید، کودک را توجیه کنند و به سوالات او پاسخ دهند. اما اگر از قبل خود را برای چنین روزی آماده کرده باشید، در چنین موقعیتی می‌توانید فرزند خود را به درستی راهنمایی کنید.
در این مطلب از وبلاگ نورولند، قصد داریم شما والدین و بزرگترها را راهنمایی کنیم تا به سوالات کودکان درباره مرگ به درستی پاسخ دهید و در چنین شرایطی همراه و همدلِ کودکان باشید. پس تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
چرا توضیح مرگ برای کودکان دشوار است؟
بسیاری از بزرگسالان هنگامی که فکر می‌کنند باید یک روز مفهوم مرگ را به کودک خود توضیح دهند، احساس نگرانی زیادی می‌کنند. به علاوه شاید برخی گمان کنند که صحبت درباره‌ی این مسائل با کودک مناسب نیست و می‌تواند به او آسیب برساند.
اما باید این حقیقت را بپذیریم که مرگ، یکی از تجربه‌هایی است که برای همه افراد اتفاق می‌افتد و از قبل هم کسی خبر ندارد. به همین دلیل قبل از قرار گرفتن در آن شرایط، کودک خود را باید به خوبی آماده کرده باشید و به تمامی سوالاتش پاسخ درست داده باشید. در ادامه به چند دلیل دشواری توضیح مرگ به کودکان، اشاره خواهیم کرد. پیشنهاد می‌کنیم برای اینکه در همه‌ی زمینه‌ها والد آگاهی باشید حتما به اینستاگرام نورولند سری بزنید و از راهکاری مفید آن کمک بگیرید.
ترس از نداشتن پاسخ برای سوالات کودکان
والدین همیشه نگران آرامش و امنیت کودک خود هستند. برای بالا رفتن سطح دانش کودکان، والدین همیشه حاضرند که به تمامی سوالات آن‌ها پاسخ و همه‌چیز را برایشان توضیح دهند. اما در مورد موضوع مرگ، معمولا نگرانی بیشتری وجود دارد و والدین به سوال و جواب‌های احتمالی فکر می‌کنند. در رابطه با موضوع مرگ، اهمیت پاسخ درست برای سوالات کودک، بسیار بالاست و باید بتوانید آرامش کودک را هم درنظر بگیرید.
صحبت کردن با کودکان به ویژه بچه‌های کوچک‌تر می‌تواند مشکل باشد.
هنگام صحبت در مورد یک موضوع مثل مرگ، دانستن اینکه گفته‌های ما توسط کودک شنیده می‌شود، و در عین حال ایجاد درک متقابل بین خود و کودک است که بیان آن را دشوار می‌کند.
گفته‌های صادقانه و کوتاه در تمام توضیحات و همچنین در پاسخ‌های شما به سوالات کودکان می‌تواند به ساده شدن آن کمک کند. اگر کودک سن بسیار کمی دارد، سعی کنید به مفاهیمی مثل تنفس نکردن و حرکت نکردن کسی که فوت شده است، اشاره کنید تا موضوع را بهتر درک کند.
ما ممکن است در آن زمان با غم و اندوه خود سر و کار داشته باشیم.
ما ممکن است با غم و اندوه خودمان کنار بیاییم و در حال تلاش برای توضیح مرگ فرزندانمان باشیم. هنگام مقابله با غم و اندوه، بسیاری از والدین از ترس نشان دادن ضعف، از سوگواری در مقابل کودکشان خودداری می‌کنند؛ چراکه حس می‌کنند کودک با دیدن سوگواری ممکن است از لحاظ عاطفی صدمه ببیند.
اما بد نیست بدانید که عزاداری و اندوه شما در این زمان بسیار خوب است و برای کودک شما مهم است ببینید که شما چطور احساسات خود را بروز می‌دهید و آن‌ها را با صداقت به اشتراک می‌گذارید. زمانی که شما احساسات خود را نشان می‌دهید، به کودک کمک می‌کنید که او هم متوجه شود در زمان مرگ یک نفر، چه احساساتی ممکن است در او به وجود آید. به علاوه با دیدن شما، بهتر می‌تواند احساساتی مثل خشم و ناراحتی را بروز دهد.
بهترین زمان برای صحبت کردن با یک کودک در مورد مرگ
تا به اینجا احتمالا متوجه شدید که باید مرگ و فرایندهای مربوط به آن را برای کودکان توضیح دهیم و آن‌ها را از قبل برای قرارگرفتن در چنین شرایطی آماده کنیم. اما حالا سوال این است که چه زمانی باید این مفاهیم را به کودک خود یاد دهیم؟
بسیاری از والدین برای اینکه از کودکان محافظت کنند و به آن‌ها استرس و اضطراب وارد نکنند، خبرهای بد را به او نمی‌دهند. این اتفاق نه تنها به کودک کمکی نمی‌کند، بلکه باعث طولانی‌تر شدن دوره عدم قطعیت در کودکان می‌شود و در بزرگسالی هم می‌تواند به آن‌ها صدمه بزند.
زمانی که شخصی فوت می‌کند و به شما خبر می‌دهند، به کودک خود هم آن را اطلاع دهید. بهترین زمان برای توضیح مرگ و مفاهیمی که به آن مرتبط هستند، زمانی است که شخصی فوت می‌کند و شما این فرصت را دارید که به سوالات کودک پاسخ دهید و او را در این موقعیت همراهی کنید. البته دادن توضیحاتی از قبل، می‌تواند مفید باشد اما بعد از دیدن مراسمات سوگواری و احساساتی که افراد از خود نشان می‌دهند، کودک بهتر می‌تواند این شرایط را درک کند.
چگونه خود را برای مکالمه با کودکان آماده کنیم؟
1. سن کودک خود را درنظر بگیرید.
شرایط سنی کودک و مفاهیمی که می‌تواند درک کند را درنظر بگیرید تا توضیحات بهتری بتوانید بدهید. باید به گونه‌ای توضیح دهید که بعد از اتمام مکالمه کودک متوجه شود نه اینکه بیشتر سردرگم شود و درگیر ذهنی بیشتری پیدا کند. به عنوان مثال:
- کودکان 2 الی 3 سال می‌توانند درک کنند که بزرگسالان در زندگی خود غمگین یا عصبانی می‌شوند، اما نمی‌توانند مفهوم مرگ را درک کنند.
- کودکانی که در سنین قبل از مدرسه هستند، ممکن است مرگ را یک رویداد برگشت‌پذیر و غیر دائم ببیند و ممکن است نظریه‌های جادویی اختراع کنند که منجر به مرگ و فرایندهای آن شود.
- کودکان مدارس ابتدایی تداوم مرگ را درک می‌کنند و ارتباط حوادثی را که منجر به مرگ یک نفر می‌شود را هم متوجه می‌شوند؛ با این حال، در ذهن این کودکان، مرگ اغلب به عنوان رویدادی تلقی می‌شود که تنها برای افراد دیگر اتفاق می‌افتد.
- کودکان مدرسه راهنمایی، درک کاملی از جنبه‌های فیزیکی مرگ و قطعیت آن دارند؛ با این حال، برخی از مفاهیم انتزاعی که مرگ را احاطه کرده است، ممکن است فراتر از دسترس آن‌ها باشد.
- کودکان دبیرستان درک کاملی از مرگ و قاطع بودن آن و همچنین تاثیر مرگ بر زندگی خود و دیگران دارند.
2. بدانید از چه چیزهایی هنگام بحث درباره‌ی مرگ با کودک خود باید اجتناب کنید.
از عباراتی مانند «خدا او را پیش خودش برده است»، «او به بهشت رفته و آنجا خوشحال است»، «دیگر قرار نیست تو را خوشحال کند» و عباراتی از این دست که به کودک شوک وارد می‌کند و او را از واقعیت‌های مرگ دور می‌کند خودداری کنید. چنین عباراتی فقط باعث گیج کردن کودک و شاید ترساندن آن‌ها می‌شود.
کودک خود را به خاطر گریه یا ابراز ناراحتی و آسیب‌پذیری سرزنش نکنید. عباراتی مانند «تو دیگر بزرگ شده‌ای»، « تو دیگر مرد/زن خانه هستی» و عبارات مشابه می‌توانند باعث آسیب رساندن به کودک شوند و اثرات طولانی مدتی بر دیدگاه او داشته باشند.
3. محیط را مشخص کنید
ناحیه‌ای را انتخاب کنید که راحت باشد، آشنا باشد و امکان ارتباط مستقیم، یک به یک را فراهم کند. ارائه یک فضای ایمن که در آن کودکان برای بیان احساسات خود و هر احساسی که ممکن است بر آن‌ها وارد شود، راحت باشند، بسیار مهم است.
اطمینان حاصل کنید که اتاق از حواس‌پرتی کامپیوترها، تلویزیون‌ها و دیگر عوامل حواس‌پرتی الکترونیکی که ممکن است توجه آن‌ها را در حین مکالمه به هم بریزد، خالی است.
داشتن اسباب‌بازی‌ها، مثل عروسک، قابلمه و ماهی‌تابه، کتاب‌های رنگ‌آمیزی و دیگر اسباب‌بازی‌های موجود در اتاق، کمک می‌کنند که کودک را برای توضیحات خود جذب کنید. بازی، کار کودکان است و نشان داده شده است که هنگام دریافت اطلاعاتی که از نظر احساسی مشکل است، یک نیروی درمانی برای کودکان محسوب می‌شود.
چگونه مرگ را توضیح دهیم؟
حالا نوبت آن رسیده که مرگ را برای کودک توضیح دهیم. در توضیحات خود باید یک قالب کلی را درنظر بگیرید و همچنین نیازها و سوالات احتمالی کودک را هم در گوشه ذهن خود داشته باشید. رعایت نکات زیر هم می‌توانند بسیار کمک‌کننده و اثرگذار باشند.
توضیح ساده و صادقانه مرگ
هنگام توضیح مرگ، به خصوص برای بچه‌های کوچک‌تر، بهتر است از واژه‌های ساده‌ای استفاده کنیم که از واقعیت مرگ و دوام آن شرم نداشته باشند. اضافه کردن جزئیات غیر ضروری و یا استفاده از توضیحات مفصل و کشیده می‌تواند باعث شود که یک کودک به طور کلی از سوال پرسیدن خودداری کند، چون اغلب آن‌ها نمی‌خواهند به حرف‌های زیادی گوش دهند.
«هر چیزی که زندگی می‌کند، یک روز می‌میرد. مرگ پایان زندگی است. وقتی کسی می‌میرد، بدن آن‌ها کار نمی‌کند؛ آن‌ها دیگر نیازی به خوردن، نوشیدن و یا تنفس ندارند. مرگ مثل خوابیدن نیست. وقتی کسی بمیرد، آن‌ها برای همیشه مرده‌اند و نمی‌توانند بازگردند». این عبارت یک توضیح کوتاه و البته صادقانه در مورد مرگ است.
نگه داشتن پاسخ‌های کوتاه، ساده و عاری از جزئیات غیر ضروری می‌تواند به کودکان کمک کند توضیح شما را درک کرده و مسیر را برای ارتباطات آینده باز نگه دارد.
سه نکته کلیدی که هنگام توضیح مرگ به فرزند خود باید به خاطر داشته باشید.
در حالی که سن و شخصیت کودک شما نقش بزرگی در دیکته کردن اینکه چه اطلاعاتی مناسب و مفید خواهد بود دارد، اما رعایت نکات زیر می‌تواند به تعامل بهتر منجر شود و کودک مفهوم مرگ را ساده‌تر متوجه شود.
- صادق باشید و کودک را به سوال کردن تشویق کنید.
در طی توضیح خود به کودک خود بگویید که هر سوالی در ذهنش آمد را بپرسد. ممکن است برای تمامی سوالات او پاسخ کاملی نداشته باشید، اما می‌توانید با به کار بردن عبارت «من از این موضوع کاملا مطمئن نیستم»، به سوالات او جواب دهید تا اگر جواب کاملتری وجود داشت، بتواند آن را جایگزین کند.
- بگذارید آن‌ها بدانند که هر احساسی که دارند خوب است.
بگذارید کودک شما بداند که این مکالمه یک مکان امن است که در آن آزاد هستند تا هر چیزی را که ممکن است آن‌ها را نگران کند، بیان کنند و از بروز احساسات خود خجالت نکشند. مرگ یکی از موارد بسیار دردناک و دشوار است که مردم با آن روبرو هستند؛ بیان کردن آن از طریق احساسات برابر با ضعف نیست و قدرت رویارویی و جنگیدن با مشکلات را نشان می‌دهد.
- بگذارید کودک بداند که شما چه احساسی دارید.
در عین حال، شما باید به خودتان اجازه دهید احساساتتان را بروز دهید و این احساس را به فرزندتان نشان دهید. کودکان از این که چگونه بزرگسالان در زندگی خود به وضعیت‌های مختلف واکنش نشان می‌دهند، بسیار آگاه هستند. با اجازه دادن به بروز احساساتتان در هنگام حضور فرزندتان، نشان می‌دهید که بزرگسالان سالم، شاد، و قوی از بیان احساسات نمی‌ترسند و این کاملا طبیعی است که در طی چنین دوران غمگینی احساس ناراحتی کنند.
چگونه کودک شما ممکن است نسبت به توضیح شما درباره مرگ واکنش نشان دهد
خبر مرگ یک فرد محبوب و یادگیری در مورد این مفهوم می‌تواند تجربه بسیار دشواری برای کودکان باشد. وقتی آن‌ها شروع به پردازش این اطلاعات جدید می‌کنند، ممکن است به روش‌های مختلفی واکنش نشان دهند، که هر یک منحصر به شخصیت و خلق و خوی آن‌هاست. مهم نیست که عکس‌العمل آن‌ها چیست، درک کنید و بگذارید آن‌ها بدانند که ناراحتی، عصبانیت و هر چیزی که ممکن است احساس کنند، مناسب است.
تکرار همان سوال‌ها
ممکن است کودک سوالاتی که از شما درباره‌ی مرگ پرسیده است را دوباره بپرسد. تکرار این سوال‌ها اغلب به دلیل متوجه نشدن موضوع نیست و به خاطر دشوار بودن پذیرش چنین اطلاعاتی است. پس با حوصله و صبر به سوالات تکراری آن‌ها پاسخ دهید.
واکنش احساسی
کودکان ممکن است نسبت به خبر مرگ یا فکر مرگ که مستقیما بر آن‌ها اثر می‌گذارد واکنش نشان دهند. این واکنش‌ها نرمال هستند و به عنوان یک خروجی احساسی برای کودکان عمل می‌کنند تا ناامیدی، درماندگی، عصبانیت و ترس را بیان کنند که ممکن است احساس کنند.
در این زمان کودک خود را تنها نگذارید و در کنار او باشید. در طول مراسمات سوگواری هم از او غافل نشوید و در کنار او سوگواری کنید تا احساساتی که دارد را بتواند با شما به اشتراک بگذارد. شب‌ها اگر خواست کنار او بخوابید و جلوی بروز احساساتش را نگیرید.
سوالات متداولی که کودکان درباره مرگ دارند و نحوه پاسخ‌دهی به آن‌ها
در طی توضیح شما، کودک شما احتمالا سوالاتی در مورد مرگ، روند مرگ، و چه کسی در زندگی آن‌ها تحت‌تاثیر قرار خواهد گرفت، خواهند داشت. به یاد داشته باشید که اگر پاسخ سوالی را نمی‌دانید، به کودک اطلاعات غلط ندهید و او را سردرگم نکنید. فقط بگویید نمی‌دانم. سوالات زیر از جمله سوالات متداول کودکان (به خصوص بچه‌های کوچک‌تر) و برخی نظرات در مورد نحوه پاسخ دادن به بهترین سوالات هستند.
– آیا من هم می‌میرم؟
همه چیزهایی که زنده هستند، خواهند مرد. حیوانات، گیاهان و حتی مردم اما چون کودکان به طور طبیعی بسیار سالم هستند، برای مدت بسیار طولانی نخواهند مرد.
– آیا شما خواهید مرد؟
بله. من یک موجود زنده هستم و یک روز خواهم مرد. بزرگسالان معمولا برای مدت طولانی زندگی می‌کنند و تماشا می‌کنند که بچه‌هایشان بزرگ شوند. همیشه کسی خواهد بود که از شما مراقبت کند.
– چرا مردم می‌میرند؟
دلایل بسیاری وجود دارد که چرا مردم می‌میرند. افراد می‌توانند از سن زیاد، یک تصادف، یا مریض شدن با یک بیماری بسیار جدی جان خود را از دست بدهند. یک آرزو یا یک فکر هرگز نمی‌تواند فردی را بکشد.
– بعد از مرگ یک نفر چه اتفاقی می‌افتد؟
پس از مرگ یک نفر، ما با آن‌ها خداحافظی می‌کنیم. آن‌ها نمی‌توانند پس از مرگ با ما خداحافظی کنند؛ به جای آن، خانواده و دوستانشان دور هم جمع می‌شوند تا در مراسم تدفین خداحافظی کنند.
– وقتی مردم می‌میرند، کجا می‌روند؟
وقتی یک نفر می‌میرد، بدن آن‌ها از کار می‌افتد و دیگر نمی‌تواند دوباره کار کند، اما افراد زیادی وجود دارند که معتقدند بخش ویژه‌ای از ما (روح) پس از مرگ وجود دارد. همچنین او در خاطرات ما زندگی می‌کند و به ما اجازه می‌دهد که او را پس از مرگ دوست داشته باشیم و به خاطر داشته باشیم.”
آیا باید از عقاید مذهبی یا فرهنگی در توضیح خود از مرگ استفاده کنید؟
بسیاری از ما از ایمان خود نیرو می‌گیریم و بر آن تکیه می‌کنیم تا عزم خود را در طی دوران تلاش، به ویژه بعد از مرگ یکی از عزیزان خود تقویت کنیم. اگر چه مذهب می‌تواند سنگ بنای مهم زندگی برای بسیاری باشد، اما اگر یک عامل قوی و پایدار در زندگی کودک نباشد، ممکن است هنگام بحث درباره مرگ گیج‌کننده و یا ترسناک باشد.
اگر توضیحات شما درباره مرگ شامل باورهای مذهبی خانواده‌تان در رابطه با مرگ باشد، بر روی کمک به کودک خود برای درک آرامش و راحتی که مذهب شما در طی چنین دوران سخت و غمگینی ایجاد می‌کند تمرکز کنید.
کلام آخر
بعد از مرگ عزیزان و اطرافیان، بسیار مهم است که چگونه با کودک خود رفتار می‌کنید و برای او چه شرایطی را رقم می‌زنید. سعی نکنید که کودکتان را از این شرایط دور کنید. مرگ جزئی از زندگی موجودات زنده است که باید مثل خیلی از موارد دیگر نحوه برخورد با آن را بیاموزند.
در این مطلب سعی کردیم تمامی مواردی که باید برای کودک خود توضیح دهید را بیان کنیم. امیدواریم که این مقاله مورد استفاده شما قرار گرفته باشد و خوشحال می‌شویم که تجربیات خود را در بخش نظرات با ما به اشتراک بگذارید.
منابع: وبسایت crhcf و kidshealth
