18 نکته طلایی برای خداحافظی با استرس کودکان
استرس که این روزها به معضل عصر ما تبدیل شده، گریبان تمام افراد جامعه را گرفته است. متاسفانه کودکان نیز از این معضل در امان نیستند. شاید برای شما هم پیش‌آمده باشد که کودکتان از داشتن علائم اضطراب شکایت کند. اما اگر می‌خواهید بدانید که آیا استرس کودکان طبیعی است یا خیر باید بگوییم: “بله!”
استرس حالت دفاعی ذهن کودک نسبت به تغییرات محیطی است. و از آنجاکه جهان برای کودکان جای غریبی‌ست؛ این تغییرات به چشم آن‌ها بزرگ‌تر نمایان می‌شود. کودک روزانه با بسیاری‌از منابع استرس‌زا مانند درگیری‌های خانوادگی، مدرسه، دوستی‌ها و تغییرات جغرافیایی دست و پنجه نرم می‌کند؛ که بسیاری از آن‌ها برای او دشوار هستند. در نتیجه کودک سعی می‌کند بهترین راه را برای برخورد با این موضوعات پیدا کند. در این مسیر کودک، والدین را بزرگترین حامی خود می‌داند؛ اما خود والدین هم مشکلات زندگی روزمره، کسب و کار و مشکلات اقتصادی دارند و در تلاش هستند تا تعادلی را در رابطه زناشویی و تربیت فرزندان ایجاد کنند.
پس باید بدانید هرچند این مبارزه آسان نیست اما شما در راه کنترل استرس کودکتان، تنها نیستید! و این تجربه‌ای است که بیشتر والدین خواهند داشت.
اما استرس در کودکان چیست و چطور به وجود می‌آید؟ آیا روشی برای مقابله با آن وجود دارد؟ در این مقاله با نورولند همراه باشید تا باهم به بررسی تمام آنچه در برخورد با اضطراب کودک باید بدانید؛ بپردازیم.
این مطالب برگرفته از مقالات مفید وبسایت‌های posta و hthayat.haberturk هستند.
استرس چیست و چطور گریبان یک کودک را می‌گیرد؟
استرس در واقع واکنش هشداردهنده‌ای است که بدن فرد در مقابل شرایط خطر از خود بروز می‌دهد و عموما می‌تواند ضمن مقابل شدن با شرایط خطرناک یا فکر کردن به شرایط خطرناک اتفاق بیفتد. منظور از شرایط خطرناکی که منجر به استرس در کودکان می‌شود؛ تنها خطرات بدیهی مثل سقوط از پرتگاه نیست. بلکه طرد شدن از یک جمع هم می‌تواند از نظر ذهن انسان یک شرایط خطرناکی تلقی شود و سیستم دفاعی او را به سمت واکنشی هدایت کند که ما از آن تحت عنوان استرس یاد می‌کنیم.
اما از کجا بفهمیم که کودک ما استرس دارد؟ در ادامه برای فهم بهتر این موضوع به بررسی نشانه‌های استرس در کودکان می‌پردازیم:
نشانه‌های استرس در کودکان
برای والدین بسیار مهم است که بدانند فرزندشان در مقابله با استرس چه علائمی را از خود نشان می‌دهد و علل احتمالی بروز استرس در فرزند خود را کشف کنند. عموما خانواده‌ها با شناخت نشانه‌های استرس در کودکان و کنترل دلایل آن می‌توانند تا حد زیادی اضطراب کودک خود را رفع نمایند، اما برخی از کودکان ممکن است به دلیل ابتلا به اختلال اضطراب به کمک حرفه‌ای‌تری نیاز داشته باشند.
در اینجا برخی از ویژگی های رایج استرس و اضطراب در کودکان آورده شده است:
الف. نشانه‌های رفتاری و احساسی استرس در کودکان
- کاهش توجه
- تغییرات در خلق و خو از جمله بروز وابستگی‌های حاد ناگهانی یا خشونت و عصبانیت‌های کنترل نشده
- بروز ناگهانی ترس‌های جدید (برای مثال ترس از افرادی که تا به حال از آن‌ها نمی‌ترسید یا ترس از تاریکی)
- جویدن ناخن
- دور شدن از خانواده و دوستان و کم‌حرف شدن
- اجتناب از حضور در اجتماع
- رفتارهای خشونت آمیز در مدرسه یا با حیوانات
- جمع کردن اشیای خاص ولی بی‌اهمیت
ب. نشانه‌های فیزیکی استرس در کودکان
- تغییر الگوی غذایی
- شکایت از دردهای جسمانی
- شب ادراری
- تغییر الگوی خواب
دلایل رایج استرس کودکان
استرس‌های کودکان عموما از مشکلات مدرسه، مشکلات در گروه دوستان، مشکلات خانوادگی و برخورد با موقعیت‌های جدید نشات می‌یابد اما عوامل زیر نیز می‌توانند موجب بروز اضطراب در کودکان باشند.
1. تغییرات بزرگ در خانواده
تغییرات اساسی مثل جدایی، ورود فرزند جدید به خانواده، فوت عزیزان و عوض کردن خانه می‌تواند موجب بروز استرس در کودکان باشد. زیرا کودکان تا حد زیادی به خانواده و روتین آن وابسته هستند و بروز تغییرات (خصوصا تغییرات منفی) در این پشتوانه‌ی بزرگ برای کودک، نشانگر آینده‌ای نامعلوم است. و همانطور که می‌دانید هر آینده‌ی نامعلومی استرس زاست.
2. برنامههای فشرده
والدین کمالگرا برنامههای فشرده‌ای را برای آموزش یا تفریحات کودکان در نظر میگیرند و این برنامههای فشرده موجب می‌شود تا کودک زمان خالی کافی برای استراحت نداشته باشد و این موضوع موجب بروز استرس در کودکان می‌شود.
3. فشار آموزشی
وجود یک حس رقابت میان همکلاسی‌ها موجب رشد کودک در فضای اموزشی می‌شود. اما در برخی از مدارس، فشار زیادی بر دانش‌آموزان وارد می‌شود و آن‌ها با هم مقایسه میشوند. این موضوع باعث می‌شود تا کودک احساس کند همیشه باید بهترین باشد. تلاش برای همیشه بهترین بودن، موجب بروز اضطراب در کودکان است.
4. حس نیاز به محبوبیت
همزمان با بالا رفتن سن، کودک حس می‌کند نیاز دارد تا با همسنین خود هماهنگ باشد. این موضوعِ همرنگ جماعت شدن برای محبوب بودن، به کودکان خصوصا در سنین نوجوانی، فشار زیادی را وارد می‌کند.
بعضا فرزند شما وارد جمع‌هایی می‌شود که برای پذیرفتن او تغییراتی را به او تحمیل می‌کنند که کودک را تحت فشار قرار می‌دهد. برای جلوگیری از استرس ناشی از این تغییرات نیاز است تا عزت نفس کودک را بالا ببرید تا به جای تغییر خودش، اطرافیانی که او را نمی‌پذیرند را از زندگیش حذف کند.
5. قرار گرفتن در معرض زورگویی
زورگوها از کابوس‌های دوران کودکیِ بسیاری از فرزندانِ ما هستند. قرار گرفتن در مقابل زورگویی به کودک حس ضعیف و ناتوان بودن می‌دهد و موجب استرس در او می‌شود. در این زمینه لازم است ابتدائا رابطه‌ی خوبی را با فرزند خود ساخته باشید تا در صورت بروز هر مشکلی خارج یا داخل خانه، بدون ترس یا خجالت آن را با شما در میان بگذارد و دوما عزت نفس کودک را تا حد زیادی بالا ببرید تا بداند هیچ قدرت جسمانی حریف صراحت گفتار نمی‌شود. و بتواند با گفتگو و بیان، مشکلات خود را با دیگران حل کند.
6. اخبار منفی
قرار گرفتن مداوم در برابر اخبار منفی موجب کاهش تاب‌آوری کودکان شده و این کاهش تاب آوری مستقیما بر احساسات کودک و بروز اضطراب در او تاثیرگذار است. در نتیجه در صورتیکه می‌خواهید فرزندتان در مواقع بحران، آموزش‌های لازم را دیده باشد؛ نیاز است بدون شرح وقایع بحرانی کودک را با روش‌های مدیریت بحران آشنا کنید.
7. ترس
ترس اصلی‌ترین عامل استرس در کودکان است. این ترس می‌تواند با خواندن یک کتابِ نامناسب سن کودک، دیدن یک فیلم یا در پی یک تجربه‌ی تلخ به وجود آید. پیشنهاد می‌کنیم مقاله عوامل ترس در کودکان را مطالعه کنید تا دقیق‌تر با این موارد آشنا شوید. برای کنترل استرس ناشی از ترس لازم است تا یک روش ترکیبی پیشگیرانه و درمانی را اتخاذ کنید. در این روش بهتر است با کودک خود صحبت‌های روزانه‌ی دوستانه‌ای داشته باشید تا از میزان حساسیت احساسی او با خبر باشید و در کنار آن باید هر رفتار ناشی از ترسی ر ا پیگیری کنید و در تلاش برای رفع آن باشید تا فرزندتان به استرس ناشی از ترس دچار نشود. به یاد داشته باشید که در کنترل اضطراب‌های ناشی از ترس، بهترین کار کنترل عامل ترس است.
8. استرس در کودکان ابتدایی
یکی‌از رایج‌ترین انواع استرس، استرس در کودکان ابتدایی است که با شروع فصل مدارس و به‌خصوص در کودکان کلاس اولی یا پیش دبستانی دیده می‌شود. قرار گرفتن در محیط جدید و شلوغ مدرسه، ترس از عدم پذیرش در گروه‌های دوستی، احتمال برخورد با قلدری و دور شدن از خانواده برای ساعات طولانی از دلایل استرس در کودکان ابتدایی است که معمولا منجر به مقاومت کودک دربرابر رفتن به مدرسه شده و والدین او را وادار به حضور جلوی در کلاس می‌کند.
راهکارهایی برای درمان استرس کودکان
روش‌های ساده‌ای وجود دارد که با استفاده از آن‌ها می‌توان استرس کودکان را تا حد زیادی کنترل و از بروز آن پیشگیری کرد؛ 10 روش زیر از جمله‌ی این روش‌ها هستند:
1-همدل باشید.
اگر کودکتان با شکایت از علائم استرس، پیش شما آمد از او بخواهید تا واقعه را شرح دهد. در حین گوش کردن به صحبت‌های کودک، حرف او را قطع نکنید و وقتی او مضطرب است؛ شما برخوردی آرام و همدلانه داشته‌باشید و او را نصیحت نکنید. در این مرحله نیاز است تا تنها حرف‌های کودک را به منظور درک علائم و دلایل استرس، بشنوید و سپس با گذشت زمانی کوتاه و پس از تحلیل، در قالب بازی و قصه و با لحنی تاثیرگذار، به راهنمایی کردن با کودک برای رفع استرسش بپردازید. پیشنهاد می‌کنیم برای دریافت مطالب غنی پیرامون تربیت صحیح کودک و آگاهی بخشی، حتما به اینستاگرام نورولند مراجعه کنید تا هم اطلاعات خود را به عنوان والد در این زمینه بالا ببرید و هم انواع بازی و سرگرمی‌های مفیدی که می‌توان برای تقویت مهارت کودک در خانه انجام داد را بیاموزید.
2-نگذارید فرزندتان از اجتماع دور شود.
استرس موجب دور شدن کودکان از فعالیت‌های روزمره می‌شود. اما فراموش نکنید که با وجود استرس باید کودک را به بودن در جمع‌هایی تشویق کنید که در آن‌ها حرف مشترکی دارد تا با پذیرفته شدن در آن‌ها از استرسش کم شود. برای اینکار می‌توانید از کلاس‌های مورد علاقه‌ی کودک (غیردرسی) کمک بگیرید.
3-از قدرت آرامش بخش موسیقی غافل نشوید.
گوش دادن به موسیقی‌های آرامش بخش، تاثیر زیادی در کنترل استرس کودکان دارد.
4-روش‌های دیگر کنترل استرس را به کودک آموزش دهید.
از سنین پایین انجام تمرینات آرامش بخشی مانند مدیتیشن یا تمرینات تنفس را با کودک تمرین کنید (حتی اگر فرزندتان هنوز استرس را تجربه نکرده است). به کودک آموزش دهید تا به محض روبرو شدن با استرس، به تمرین تنفس یا عضلات بپردازد تا بتواند در سنین بالاتر استرس خود را کنترل کند.
5- کودک را با احساساتش آشنا کنید.
فرزند شما باید اسم هر احساس و علائم بروز آن را بداند. در نتیجه بهتر است هر بار کودکتان عصبانی می‌شود یا مضطرب است؛ اسم احساس را به او بگویید. مثلا وقتی رنگ کودک سرخ شده و در حال جیغ زدن سر برادرش است؛ بگویید:” پارسا جان، دلت می‌خواد جیغ بزنی؟ حتما خیلی از دست داداشت عصبانی هستی.”
6-روتین‌ها را فراموش نکنید.
برای حفظ تعادل در زندگی خودتان و کودک نیاز است تا در انجام کارهای روزمره روتین‌هایی داشته باشید و تا حد امکان آن‌ها را تغییر ندهید. این روتین‌ها می‌تواند شامل روتین‌های خواب، خوراک، ورزش و… باشد.
7-علائم اضطراب را در کودک خود شناسایی کنید.
در صورت مشاهده‌ی علائم اضطراب در کودک با پرت کردن حواس کودک، وارد عمل شوید. مثلا اگر می‌دانید که کودکتان در برخورد با اضطراب ناخن می‌جود؛ هروقت دیدید که در حال جویدن ناخن است سریعا از او یک کار ساده ولی مشغول کننده بخواهید.
8-علایق و ترس‌های کودک خود را بشناسید.
به زبان ساده سعی کنید بدانید کودک شما از چه چیزی لذت می‌برد و درباره‌ی آن‌ها با او گفتگو کنید.
9-از متخصصین کمک بگیرید.
کمک گرفتن از متخصصین در زمینه‌ی درمان استرس کودکان، راهکاری کاربردی به حساب می‌آید. اما شاید شما احساس کنید که اضطراب کودکتان در حدی جدی نیست که نتوان آن را در بستر خانواده حل کرد. اما چه زمان باید به فکر درمان اضطراب کودکان توسط درمانگر بیوفتیم؟ اضطراب کودکان در سطوح پایین‌تر و خصوصا در زمانی که ریشه و عامل آن توسط والد قابل شناسایی و حل باشد؛ به کمک روش‌های گفته شده در خانه قابل حل است. اما اگر احساس کردید استرس فرزندتان به حدی رسیده که روی انجام فعالیت‌های روزانه او تاثیر گذاشته و او را از اجتماع دور کرده است؛ حتما از متخصصین کودک کمک بگیرید.
10-جدایی‌های کوتاه را از سن کم تمرین کنید.
در پیشگیری از اضطراب جدایی کودک، مهم است که شما از سنین کمتر از دو‌سال، جدایی‌های خیلی کوتاه را با کودک تمرین کنید. برای این تمرین می‌توانید وقتی که کودک در خانه مشغول بازی کردن است؛ برای مدت چند دقیقه از جلوی چشم او دور شوید و در اتاقی دیگر مشغول انجام کار خود شوید. این روش ساده بعد ها تاثیری شگفت انگیز خود را در راحت‌تر شدن برخورد کودک با دوری از شما نشان خواهد داد. برای کسب اطلاعات بیشتر به مقاله‌ی همه چیز درباره اضطراب جدایی کودک سری بزنید. تمرین جدایی‌های کوتاه به ویژه در مدیریت استرس در کودکان ابتدایی کمک کننده خواهدبود.
پرسش متداول
بله؛ ورود به مدرسه و حضور در این اجتماع بزرگ برای کودک کوچکی که به خانواده عادت کرده است، کار آسانی نیست. این موضوع باعث بروز استرس در کودکان می‌شود ولی روش‌های کنترلی مفیدی برای آن وجود دارد.
روش‌های مختلفی از جمله داشتن روتین روزانه، آموزش احساسات، همدل بودن و دیگر روش‌هایی که در این مقاله مفصلا شرح داده شده؛ به درمان استرس در کودکان کمک می‌کنند.
سخن پایانی
داشتن اضطراب در سنین کودکی امری رایج است. و بیشتر کودکانِ امروز آن را از سر می‌گذرانند. اما نیاز است تا به عنوان یک والد، به شناسایی صحیح دلایل اضطراب فرزند خود بپردازیم و آن را به درستی کنترل کنیم. مطمئن باشید با انتقال حس همدلی به کودک بخش زیادی از این راه را طی خواهید کرد. اما اجرای روش‌های بیان شده در مقاله‌ی فوق نیز خالی از لطف نخواهد بود. بزرگترین نگرانی کودک شما چیست؟ برخورد شما با نگرانی او چطور بوده است؟ برایمان بنویسید.
