بیش فعالی چیست؟

بیش فعالی یکی از شایع‌ترین اختلال در کودکان است. این بیماری معمولاً در کودکی تشخیص داده می‌شود و اغلب در بزرگسالی هم ادامه دارد. كودكان مبتلا به این اختلال ممكن است در توجه و تمرکز و كنترل رفتارهای تكان دهنده مشكل داشته باشند (ممكن است بدون اينكه به عواقب یک کار فکر کنند، آن را انجام دهند) يا بسيار فعال باشند.

ما در نورولند به طور مفصل به بررسی علل بیش فعالی، علائم، انواع و راه‌های بهبود آن خواهیم پرداخت تا از این طریق آگاهی شما والدین عزیز را در مورد بیش فعالی بالا ببریم.

بیش فعالی چیست؟

بیش فعالی که اختلال کمبود توجه نیز نامیده می‌شود، نوعی اختلال رفتاری است که معمولاً در ابتدای دوران کودکی تشخیص داده می‌شود. علائم این اختلال تقریبا در اکثر مواقع حداکثر تا سن 7 سالگی به وضوح خود را نشان می‌دهند. اما در برخی موارد نیز با رفتن به مدرسه نمایان می‌شوند.

⇐مقالات نورولند در زمینه بازی درمانی بیش فعالی و علائم بیش فعالی را از دست نده!⇒

انواع بیش فعالی در کودک چیست؟

بیش فعالی از نوع بی توجهی و پریشانی

این دسته از کودکان عموما تحرک و جنب و جوش زیادی ندارند و عمدتاً با بی توجهی و حواس پرتی همراه هستند.

بیش فعالی از نوع پر تحرکی و تکانشگری

این دسته از کودکان عموما در توجه مشکلی ندارند. اما بسیار پر جنب و جوش و فعال هستند و عمدتا زود عصبی می‌شوند.

بیش فعالی از نوع ترکیبی

این دسته، شایع‌ترین نوع بیش فعالی است که علائم دو دسته‌ی دیگر را با هم دارد.

چه عواملی باعث بروز اختلال نقص توجه یا بیش فعالی می‌شوند؟

این اختلال یکی از زمینه‌های تحقیق شده در سلامت روان کودکان و نوجوانان است. با این حال علت دقیق این اختلال هنوز مشخص نیست. شواهد موجود نشان می‌دهد که بیش فعالی ژنتیکی و یک بیماری بیولوژیکی مبتنی بر مغز است. مطالعات تصویربرداری از مغز با استفاده از اسکنرهای PET نشان می‌دهد که متابولیسم مغز در کودکان مبتلا به بیش فعالی در مناطقی از مغز که مربوط به کنترل توجه، تحرک و قضاوت اجتماعی می‌باشد، پایین است.
عامل ژنتیکی این اختلال بیشتر در پدران کودکانی که دچار بیش فعالی هستند وجود دارد. همچنین اگر مادر در دوران بارداری سیگار یا الکل مصرف کند، این افراد بیشتر در معرض خطر بیش فعالی قرار خواهند داشت.

عوامل محیطی نیز بر افزایش شدت و احتمال ابتلا به این عارضه بسیار مؤثر هستند. اگر در دوران نوزادی (ماه اول تولد)، کودک با مشکل تغذیه یا بهداشتی- روانی مواجه باشد احتمال ابتلا به اختلال بیش فعالی در او زیاد خواهد بود.

چه کسی تحت تأثیر نقص بیش فعالی قرار دارد؟

تخمین‌ها حاکی از آن است که حدود 4 تا 12 درصد از کودکان دارای بیش فعالی هستند. همچنین طبق آمار پسران 2 تا 3 برابر بیشتر از دختران مبتلا به بیش فعالی از نوع پر تحرکی یا ترکیبی هستند.
معمولاً بیش فعالی در برادران و خواهران یک خانواده که فرزند اول آن‌ها به این اختلال دچار بوده است؛ مشاهده می‌شود.

⇐مقالات نورولند در زمینه بازی درمانی بیش فعالی و علائم بیش فعالی را از دست نده!⇒

آیا بیش فعالی در کودکان نوپا هم وجود دارد؟

اختلال کمبود توجه یا بیش فعالی (ADHD) شایع‌ترین اختلال عصبی رفتاری در دوران کودکی است.
در سال‌های متمادی، طبق دستورالعمل آکادمی اطفال امریکا (AAP) کودکان 6 تا 12 سال برای تشخیص و درمان ADHD تحت پوشش بودند. این دستورالعمل در سال 2011 تغییر یافت. به این شکل که AAP کودکان پیش دبستانی و نوجوانان را نیز تحت این حمایت قرار داد. یعنی تشخیص و درمان بیش فعالی تمامی کودکان 4 تا 18 سال تحت پوشش این مرکز قرار دارد.

هیچ علائم بالینی برای تشخیص بیش فعالی در کودکان نوپای زیر 4 سال وجود ندارد. با این حال مطالعات زیادی نشان می‌دهند که علائم ADHD ابتدا در سال‌های اولیه از زندگی بروز پیدا می‌کند.

علل بروز ADHD

• عوامل ژنتیکی
• آسیب مغزی
• عوامل محیطی مثل قرار گرفتن در معرض سرب در دوران بارداری یا در سنین جوانی
• مصرف الکل و دخانیات در دوران بارداری
• زایمان زودرس
• وزن کم هنگام تولد

علاوه بر این‌ها، با اینکه تحقیقات به طور واضح اینکه ADHD می‌تواند ناشی از خوردن زیاد مواد قندی، تماشای تلویزیون، عوامل اجتماعی و محیطی مانند فقر باشد را نشان نمی‌دهد؛ اما خوب است در نظر داشته باشیم که بسیاری از این موارد ممکن است علائم را به ویژه در افراد خاص وخیم‌تر کند.

تشخیص بیش فعالی

تصمیم گیری در مورد اینکه کودک دارای ADHD است یا خیر فرایندی چند مرحله‌ای است. هیچ آزمایش واحدی برای تشخیص ADHD وجود ندارد. از طرفی بسیاری از مشکلات دیگر مانند اضطراب، افسردگی، مشکلات خواب و انواع خاصی از ناتوانی‌های یادگیری نیز می‌توانند علائم مشابهی داشته باشند.
یک مرحله از این روند شامل معاینه پزشکی از جمله انجام تست شنوایی و بینایی برای رد سایر مشکلات در مورد علائمی مانند ADHD است. تشخیص ADHD معمولاً شامل یک چک لیست برای رتبه‌بندی علائم ADHD و گرفتن تاریخچه کودک از والدین، معلمان و بعضی اوقات هم خود کودک است.

آیا بیش فعالی در کودکان نوپا هم وجود دارد؟

اختلال کمبود توجه یا بیش فعالی (ADHD) شایع‌ترین اختلال عصبی رفتاری در دوران کودکی است.
در سال‌های متمادی، طبق دستورالعمل آکادمی اطفال امریکا (AAP) کودکان 6 تا 12 سال برای تشخیص و درمان ADHD تحت پوشش بودند. این دستورالعمل در سال 2011 تغییر یافت. به این شکل که AAP کودکان پیش دبستانی و نوجوانان را نیز تحت این حمایت قرار داد. یعنی تشخیص و درمان این اختلال تمامی کودکان 4 تا 18 سال تحت پوشش این مرکز قرار دارد.

هیچ علائم بالینی برای تشخیص بیش فعالی در کودکان نوپای زیر 4 سال وجود ندارد. با این حال مطالعات زیادی نشان می‌دهند که علائم ADHD ابتدا در سال‌های اولیه از زندگی بروز پیدا می‌کند.

علائم بیش فعالی در کودکان نوپا و پیش دبستانی چیست؟

پر تحرکی و تکانشگری که از علائم اصلی این اختلال هستند از نظر روند رشد در کودکان نوپا بسیار معمول و مناسب است. همین مساله سبب می‌شود که تشخیص بیش فعالی در این گروه سنی دشوار شود.
علائم زیر که مربوط به پر تحرکی، تکانشگری و بی‌توجهی (انواع بیش فعالی) می‌باشند باید حداقل شش ماه در کودک مشاهده شوند تا بتوان تشخیص درست و مطمئنی از بیش فعالی در کودک را داشت.

• مشکل در حفظ توجه حینِ انجام کار یا بازی.
• لرزیدن و ناتوانی در نشستن.
• اغلب هنگام صحبت کردن با او؛ گوش نمی‌دهد.
• در پاسخ دادن به جواب‌ها ضعیف عمل می‌کند و اغلب سوال یا درخواست را تا انتها گوش نمی‌دهد.
• عجول است و توانایی در صف یا نوبت ایستادن را ندارد.
• معمولاً دستورالعمل‌ها را رعایت نمی‌کند. (متوقف می‌شود یا تمرکز خود را از دست می‌دهد)
• در فعالیت های روزانه اغلب فراموش‌کار است.
• مدام در حال حرکت و جنب و جوش است.

این علائم برای تشخیص این اختلال در کودکان بالای 5 سال نیز صدق می کند. توجه داشته باشید که برای کودکان پیش دبستانی، این نکته که آیا کودک رفتاری متناسب با سن و سال خود دارد یا خیر بسیار مهم است.

برای تشخیص این اختلال در سنین پیش دبستانی می‌توان به دنبال این علائم در کودک نیز بود:

• اغلب با هم‌بازی‌های خود پرخاشگری می‌کند.
• تا 4 سالگی نمی‌تواند روی یک پا بپرد یا بایستد.
• بعد از درگیر شدن در یک فعالیت یا بازی برای چند لحظه، علاقه خود را از دست می‌دهد.
• به دلیل دویدن یا جابجایی‌های زیاد (به خصوص وقتی به او گفته می‌شود “نکن”) اغلب دست و پای خود را زخمی می‌کند.

توصیه می‌شود که مشاهده‌ی علائم زیر در کودک 4-5 ساله‌ی خود را جدی بگیرید و آن‌ها را جایی یادداشت کنید تا در صورت تکرار و زیاد شدن علائم، پیگیری لازم را انجام دهید:

رفتار و توصیه‌هایی که باید جدی گرفت:

• هرگونه اظهار نظر یا انتقادی از رفتار کودک در مهد کودک و مکان‌های دیگر.
• توانایی فرزندتان برای دنبال کردن یک تا چند مرحله از انجام کاری بدون حواس پرتی (مثلا وقتی به خانه می‌آید کفش های خود را کنار بگذارد، لباس خود را عوض کند و آن‌ها را آویزان کند)
• میزان ارتباط گرفتن کودک با فعالیت‌های گروهی.
• اینکه بخاطر رفتارهای عجیب فرزندتان؛ از بیرون بردن او یا حتی شرکت در مراسم‌های دوستانه و خانوادگی اجتناب کرده‎‌اید.

مشکلات در تشخیص بیش فعالی در کودکان نوپا و پیش دبستانی

با سؤال از معلمان و سایر افراد اطراف کودک در مورد رفتار او در محیط‌های مختلف مثل خانه و مدرسه، تشخیص این اختلال در کودکان می‌‌تواند انجام شود. با این حال به دلایل مختلفی چالش‌هایی در شناسایی علائم بیش فعالی در کودکان پیش دبستانی وجود دارد. برخی از این دلایل عبارتند از:

• به این دلیل که تمرکز اغلب مهدکودک‎‌ها و مراکز اموزشی به برنامه‌های آموزشی و تحصیلی کودکان است؛ ناظر اختصاصی برای بررسی همه‌جانبه‌ی رفتار کودک وجود نخواهند داشت.
• کارکنان مهد کودک‌ها ممکن است در مقایسه با معلمان مدارس ابتدایی نسبت به علائم این اختلال آگاهی کمتری داشته باشند.
• برخی از علائم شبیه به ADHD ممکن است نشانگر سایر شرایط باشد. بعنوان مثال عدم توانایی کودک در پیروی از دستورالعمل‌ها ممکن است به دلیل مشکل شنوایی یا ناتوانی در یادگیری باشد. مشکلات رفتاری در کودکان نیز می‌تواند پس از تجربه استرس زا، مانند جدایی والدین یا بیماری دیگری بروز کند.

نکاتی برای والدین

سالم بودن برای همه کودکان مهم است و می‌تواند به ویژه برای کودکان مبتلا به ADHD بسیار مهم‌تر باشد. علاوه بر رفتار درمانی و دارو درمانی، داشتن یک سبک زندگی سالم می‌تواند مواجهه با علائم ADHD را در کودکتان آسان‌تر کند.
این‌ها برخی از عادات و رفتارهای سالم در سبک زندگی هستند که ممکن است به شما کمک کند:

• ایجاد عادات غذایی سالم مانند خوردن مقدار زیادی میوه، سبزیجات و غلات سبوس دار و استفاده از منابع پروتئینی بدون چربی
• شرکت در فعالیت‌های بدنی روزانه بر اساس سن
• داشتن میزان خواب لازم و کافی بر اساس سن
• داشتن یک برنامه‌ی روتین. سعی کنید هر روز از زمان بیدار شدن تا خوابیدن برنامه‌ی مشابهی را دنبال کنید.
• یک ساختار منظم و سازمان یافته‌ای را ترتیب دهید. کودک خود را تشویق کنید که هر روز کیف مدرسه‌، لباس و اسباب بازی را در همان مکان قرار دهد تا از گم شدنشان جلوگیری شود.
• سعی کنید عوامل حواس‌ پرتی را از بین ببرید. تلویزیون را خاموش کنید. نویز را محدود کنید و در هنگام انجام کارهای کودک فضای کاری مرتبی برای او ایجاد کنید.
• برخی از کودکان مبتلا به ADHD اگر در حال تحرک باشند یا به موسیقی پس زمینه گوش دهند، به خوبی یاد می‌گیرند. بنابراین سعی کنید به کودک خود توجه داشته باشید و ببینید چه چیزی در او موثر است.
• دایره‌ی انتخابات را برای کودک محدود کنید. برای اینکه کودکتان بیش از حد تحریک نشود و راحت‌تر انتخاب کند؛ تعداد گزینه‌ها را کمتر کنید. به عنوان مثال از او بخواهید بین این لباس یا آن غذا، این غذا یا آن اسباب بازی یکی را انتخاب کند.
•  شفاف و روشن با فرزندتان صحبت کنید. از دستورالعمل‌های روشن و مختصر استفاده کنید.
• به فرزندتان کمک کنید تا برنامه ریزی کند. کارهای پیچیده را به مراحل ساده‌تر و کوتاه‌تر تقسیم کنید. برای کارهای طولانی، شروع زود هنگام و استراحت کافی به کاهش استرس کمک می‌کند.
• فرصت‌های مثبت ایجاد کنید. كودكان مبتلا به ADHD ممكن است در شرايط خاصی مضطرب شوند. پیدا کردن و تشویق آنچه کودک شما به خوبی انجام می‌دهد؛ خواه مدرسه، ورزش، هنر، موسیقی یا بازی باشد- می‌تواند به ایجاد تجربیات مثبت در او کمک کند.
• در آخر اینکه برای اینکه والد آگاه‌تری در زمنیه‌های مربوط به فرزندتان باشید حتما به این صفحه اینستاگرام مراجعه کنید.

منابع:
وبسایت cdc
وبسایت helpguide
وبسایت healthline