پرورش خلاقیت کودک

خلاقیت کودک موضوع بسیار مهمی در کودکان است. بچه‌ها در فرآیند رشد عقلی و جسمی خود باید خلاقیت را هم در خود تقویت کنند تا در آینده عملکرد بهتری داشته باشند. پدر و مادر و به صورت کلی خانواده نقش کلیدی در ایجاد خلاقیت در کودکان دارند. گاهی اوقات خانواده گمان می‌کنند که در جهت افزایش خلاقیت کودکان گام برمی‌دارند، اما در حقیقت مانعی برای رشد آن‌ها شده‌اند.

در این مقاله‌ی نورولند تصمیم گرفتیم به این موضوع مهم از خلاقیت بپردازیم و موانعی که جلوی تقویت خلاقیت کودک را می‌گیرند با هم بررسی کنیم. اگر حس می‌کنید خلاقیت در کودک شما رشد نمی‌کند و فرآیند آن صعودی نیست، این مقاله را تا انتها بخوانید تا موانع را بشناسید و آن‌ها را از میان راه بردارید. همچنین توصیه می‌کنیم برای اینکه والد آگاهی باشید و راهکارهای تربیتی صحیحی در همه‌ی امور مربوط به فرزندتان استفاده کنید به اینستاگرام نورولند مراجعه کنید و از نکاتِ آن استفاده کنید.

موانع و عوامل جلوگیری از پرورش خلاقیت کودک چیست و چگونه می‌توان آن‌ها را از بین برد؟
در این مقاله از نورولند، عواملی را که سبب بازداری یا کاهش خلاقیت می‌شوند را بشناسید و سعی کنید از آن‌ها اجتناب کنید یا آن‌ها را از بین ببرید.

خلاقیت کودک عبارت است از توانایی تولید پاسخ و راه‌حل‌های جدید برای مشکلات و چالش‌ها. ایده‌ها و راه‌حل‌های خلاقانه هنگامی به وجود می‌آیند که ما به مسائل به شکلی متفاوت یا از منظری منحصر به فرد نگاه کنیم. اگر بخواهیم خلاقیت را در خود ترغیب کنیم، علم به اینکه چه چیزی مانع از وقوع آن می‌شود می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.

خلاقیت کودک چیست؟

برای خلاقیت کودک هنوز تعریف دقیقی ارائه نشده است. اما می‌توان کارهایی که با ایده‌های نو و روش‌های جدید انجام می‌شوند را کار خلاقانه دانست. خلاقیت مهارت نرمی در افراد است که به آن‌ها کمک می‌کند مسائل را به شیوه‌ای راحت‌تر و البته تازه‌تر حل کنند. این ویژگی در تمامی انسان‌ها وجود دارد و می‌توان آن را رشد داد.

کارشناسان و متخصصان می‌گویند حدودا 90 درصد کودکان 5 ساله، از خلاقیت به میزان یکسانی برخوردار هستند. این درحالی است که این میزان در کودکان 12 ساله به حدود 60 درصد می‌رسد. این آمار به این معناست که با افزایش سن، اگر به خوبی مراقب خلاقیت و پرورش آن در کودک خود نباشیم، رشد چندانی نخواهد کرد.

خلاقیت کودک چه اهمیتی دارد؟

خلاقیت به کودکان کمک می‌کند که با دیدگاه تازه‌ای مسائل را نگاه کنند و برای حل مشکلات ایده‌های جدیدی ارائه دهند. این موضوع را اگر در مقیاس بزرگ‌تر نگاه کنید، می‌تواند موجب شکل‌گیری یک کسب و کار در جهت حل مشکلات مردم یا ایده‌ای نو برای آسان‌تر کردن زندگی شود. اهمیت خلاقیت درست آنجایی مشخص می‌شود که بعد از سال‌ها فرد را تبدیل به آدم مهم و البته مفیدی برای جامعه می‌کند.

پرورش خلاقیت کودک اگر به شیوه‌ی درست اجرا شود، می‌تواند از آن‌ها فرد تاثیرگذاری در آینده بسازد. همچنین در موارد کوچ‌کتر هم می‌تواند به بهتر خواندن درس‌ها و یادگیری راحت‌تر آن‌ها کمک کند. پس خلاقیت بسیار مهم است. اما در این راه موانعی برای پرورش خلاقیت کودک وجود دارند که والدین ممکن است از وجود آن‌ها بی‌اطلاع باشند. در ادامه به معرفی و بررسی این موانع می‌پردازیم.

مهم‌ترین عوامل شکست کودک خلاق

• بودن در محیط‌ های بیش از حد شلوغ و طاقت فرسا
• خواستار تولید سریع نتایج و راه‌حل
• کلمات خشن (از دیگران یا از خودمان)
• قوانین و موانع سفت و سخت که مانع از جمع آوری اطلاعات و یا ارتباط برقرار کردن با دیگران می‌شود
• مشغول شدن و درگیری افراطی در یک مساله
• داشتن اهداف متناقض
• دریغ کردن فرصت کافی از خود برای استراحت و خواب
• بصورت مداوم فکرکردن
• منابع محدود
• سنت
• نیاز به کنترل
• برون گرايي
• منفی گرایی
• تعصب
• ترس از شکست
• ترس از مورد تمسخر قرار گرفتن
• غرور و خود بزرگ بینی
• حسادت
• فشار جمعی
• تنبلی
• بی تفاوتی
• عدم تعهد
• ضعف در حمایت
• عدم تحمل
• ترس از تغییر

مهم‌ترین موانع پرورش خلاقیت کودک

در جستجوی مقصرانی که بروز ایده و راه‌‌ حل‌های خلاق را مسدود یا محدود می‌کنند، گاهی اوقات خود ما می‌توانیم بدترین دشمن خودمان باشیم. زیرا هم شرایط زندگی و هم حالت‌های روانی مختلفی که داریم می‌تواند جریان خلاقیت را در ما محدود کند.

1. استرس

استرس نه تنها یک عامل حواس پرتی است که انرژی ما را برای بروز خلاقیت از بین می‌برد، بلکه برای سلامتی و تمرکز ما نیز بسیار بد است.

2. محیط‌های هرج و مرج

محیط کار یا زندگی اگر ترکیبی و شلوغ باشند می‌توانند تاثیر منفی در بروز خلاقیت داشته باشند.

3. روال‌ و روتین‌های محدود، کسالت‌آور و یکنواخت

روزمرگی‌‌ها و مجموعه روش‌های انجام وظایف که از پیش تعیین شده و تکراری هستند کاربردهای خود را دارند و گاه باعث می‌شوند زندگی کمی راحت‌تر جریان یابد. با این حال روال و قوانین تنظیم شده ممکن است محدوده پاسخ‌ها و راه حل‌های ما را در تلاش برای حل مسائل محدود كنند. آن‌ها همچنین می‌توانند نحوه مشاهده یک رویداد یا حتی نحوه برخورد ما با یک مسئله را تحت تاثیر قرار دهند.

4. اعتقادات

داشتن یک اعتقاد شدید به چیزی نه تنها می‌تواند گزینه‌های پاسخ ما را محدود کند، بلکه باعث می‌شود ما روش درک و پردازش اطلاعات از دنیای خارج را نیز محدود کنیم. ما ممکن است اطلاعاتی را که مغایر با عقایدمان است “فیلتر کنیم” و به محدوده‌ی وقایع بسیار محدود خودمان پایان دهیم. این بدان معنی نیست که ما نباید هیچ اعتقادی داشته باشیم، فقط باید بدانیم که از اعتقادات خود و احتمال محدودیت‌های بعدی آن‌ها آگاه باشیم.

5. ترس

ترس‌ها به اشکال مختلفی به وجود می‌آیند. از نظر روانشناختی “ترس از بیان خود یا قضاوت دیگران می‌تواند خلاقیت ما را به شدت محدود کند”. ترس می‌تواند پاسخ‌ها، تصورات، رفتار و راه‌حل‌های ما را محدود کند. چرا که در اینصورت، به هنگام مواجهه با یک مساله‌ی جدید بیشتر در زمینه کاهش علت آن ترس و به دنبال تعادل و ایمنی از آن ترس هستیم تا یافتن یک راه‌حل خلاقانه. جالب است بدانید که ما حتی می‌توانیم با ترس از عدم تحمل خود، مانع بروز خلاقیت شویم.

6. انتقاد از خود

تفکر منفی، انتقاد مداوم و تردید از عملکرد خود نیز از عوامل محدود کننده در خلاقیت هستند. ما می‌توانیم بدون سرزنش و انتقاد، با خود از ایده‌های خلاقانه یا تلاش برای خلق چیزهای جدید صحبت کنیم.

7. نفس

نفس به عنوان ادراک شخص از خود یا “من” شناخته می‌شود. این چارچوب مفهومی به ما کمک می‌کند تا هویت منحصر به فرد خود را در مفروضات در نظر داشته باشیم. در تولید خلاقیت، یک احساس بیش از حد فعالانه از خود می‌تواند اکتشاف یا حتی رشد شخصی یا خلاق را منع کند. نفس متورم ممکن است باعث شود که فرد در افتخارات گذشته خود غرق شود.

8. افراد منفی

حضور افراد منفی در اطراف‌مان، به طور مداوم به ما می گوید که ما نمی‌توانیم این کار را انجام دهیم یا اینکه دچار شکست می‌شویم. این می‌تواند یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش خلاقیت در ما باشد. افراد بسیار خلاق به حمایت عاطفی نیاز دارند. از طرفی باید به این نکته هم توجه کنیم که انتقاد صادقانه و سازنده و ارزیابی متعادل هم ذهن خلاق را رشد می‌دهد.

9. ثبات عملکرد

این یک اصطلاح در دنیای خلاقیت است که به ناتوانی شناختی در نگاه کردن به گذشته‌ی عملکرد تعیین شده یک شی یا ایده اشاره دارد. این یک تعصب شناختی قوی است که مانع از دیدن چیزی فراتر از عملکرد اولیه یا تعیین شده برای یک مورد، اصطلاح یا مفهوم می‌شود. به عنوان مثال یک گیره کاغذ فقط برای گیره کردن کاغذها به هم است. یا مداد فقط برای نوشتن است. توصیه می‌کنیم برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمنیه حتما به این صفحه اینستاگرام مراجعه کنید تا والد آگاهی در هر زمینه باشید.

10.‌ تاکید بیش از حد والدین برای تقویت‌ مهارت‌هایی که خود دوست دارند

تعداد زیادی از پدر و مادرها به صورت ناآگاهانه کودک خود را فقط با هدف تقویت مهارت و پر کردن ذهن آن‌ها با اطلاعات عمومی تربیت می‌کنند. این والدین حس می‌کنند که اگر اطلاعات زیادی را به کودک خود بدهند و او هم آن‌ها را حفظ کند، باهوش و خلاق خواهد شد. در صورتی که این موضوع کاملا اشتباه است و کودکانی که به این شکل تربیت می‌شوند، سعی می‌کنند به جای یاد گرفتن، همه چیز را حفظ کنند و هیچوقت به فکر خلق یک راه‌حل جدید نیستند. در واقع ما با این اصرارهایمان، از پرورش سایر توانمندی‌های ذهنی و روانی فرزندمان که مهم‌ترین آن، تفکر خلاق است، دور خواهیم ماند.

11. ایجاد رقابت بین کودک و دیگر همسالان او

رقابت اگر سالم و درست باشد، باعث رشد و پیشرفت خواهد شد. اما گاها کودکان این قدرت را ندارند که به صورت سالم و در کنار رفاقت و دوستی رقابت کنند. به همین خاطر والدین باید سعی کنند از ایجاد رقابت تا حد امکان جلوگیری کنند. رقابت بین کودکان ممکن است باعث ایجاد تنش و دعوا در بین آن‌ها شود. معمولا این رقابت به دلایل زیر اتفاق می‌افتد:

• پدر و مادرها بچه‌ها را مورد ارزیابی و رتبه‌بندی قرار می‌دهند.
• پاداش یا جایزه‌ای برای کودکی که رتبه اول را کسب کند، درنظر می‌گیرند. این کار باعث می‌شود که کودکان به کیفیت کار فکر نکنند و فقط کمیت آن را مدنظر قرار دهند.

12. تاکید بیش از حد بر جنسیت کودک

اگر والدینی هستید که بین کودک دختر و پسر خود تمایز زیادی قائل می‌شوید، بدانید که یکی از موانع پرورش خلاقیت کودک خود را شما ایجاد کردید. در برخی از خانواده‌ها به دلیل اینکه خانواده تفاوت زیادی بین دختر و پسر قائل می‌شوند با ملزم کردن آن‌ها برای رعایت قوانین خود ساخته باعث می‌شود که آن‌ها علایق و تمایلات خود را سرکوب کنند و عملا خلاقیت را کنار بگذارند.

13. تنظیم قوانین خشک و دست و پا گیر در منزل

بسیاری از پدر و مادرها برای كودكان خود قوانین و مقررات خشك و محدودكننده‌ای نظیر مقدار ساعت درس خواندن در روز، خوابیدن در رأس ساعت معین، استفاده از لوازم خاص و… قرار می‌دهند. ایجاد چنین شرایطی در منزل و اصرار و پافشاری بر رعایت آن‌ها، باعث می‌شود که كودك به صورت تدریجی به قالب و رفتار تكراری عادت كند. باید توجه داشت كه افكار و رفتارهای كلیشه‌ای و تكراری نقطه متضاد خلاقیت است و مانعی برای افزایش خلاقیت کودکان محسوب می‌شود.

14. نداشتن آشنایی کامل با مفهوم واقعی خلاقیت

عدم آگاهی و شناخت برخی والدین از فرآیند رشد خلاقیت در كودكان و مطالعه نكردن آن‌ها در این زمینه، سبب می‌شود نتوانند برای پرورش و شكوفایی خلاقیت كودك خود برنامه ریزی و اقدام صحیحی نمایند و به این ترتیب ناخواسته مانع پرورش خلاقیت کودک خود می‎‌شوند.

15. انتقاد مکرر از رفتار کودک

اینکه از کودک بیش از توان او انتظار داشته باشیم و دائما او را بخاطر رفتارها و کارهای اشتباهش سرزنش کنیم، باعث می‌شود که کودک امنیت خاطر و اعتماد به نفس خود را از دست بدهد و از اشتباه کردن بترسد. این ترس در طولانی مدت می‌تواند باعث شود که هرگونه ایده جدید یا خلاقانه را بروز ندهد و از انجام کارهای جدید خودداری کند. لازمه‌ی پرورش خلاقیت کودک داشتن امنیت خاطر و آزادی و عدم ترس از اشتباه است.

16. نادیده گرفتن تخیلات کودک

تخیل کودکان یکی از مهمترین فاکتورهای خلاقیت است. اگر شما تخیلات و رویاهای کودک خود را با بی‌توجهی، تمسخر، یا بیهوده بودن رو به رو کنید، در واقع سرچشمه خلاقیت را در او می‌خشکانید.
محكوم كردن خیال پردازی كودك و وادار نمودن او به واقع بینی درخانواده شیوه‌ای كاملاً اشتباه است و برای خلاقیت كودك، ضربه‌ای مهلك محسوب می‌شود.

17. عدم شناخت علایق کودک

کودکان در سنین پایین، معمولا درکی از علایق خود ندارند. اگر داشته باشند هم نمی‌توانند به درستی آن را بیان کنند. والدین باید سعی کنند تا علایق کودک خود را کشف کرده و به خوبی آن‌ها را بشناسند. این موضوع باعث می‌شود که کودک خلاقیت خود را در مسیر درستی به خرج دهد و علاقه باعث می‌شود که ایده‌های نوتری بدهد.

18. نبود فضای شوخ طبعی در منزل

شوخ طبعی یکی از شاخص‌های مهم خلاقیت است. وجود حس شوخ طبعی در فضای خانواده بسیار حائز اهمیت است، زیرا مستقیماً به رشد خلاقیت كودك كمك می‌كند. اما در خانواده‌هایی كه فضای زندگی آنها خشك، رسمی و جدی است، زمینه‌ای برای بروز حس شوخ طبعی كودك به وجود نمی‌آید و در نتیجه در چنین محیطی بسیاری از كشش‌های خلاقانه كودك پنهان می‌ماند. اگر کودک هم در جمع خانواده شوخی کرد، آن را جدی بگیرید و ساده از کنار آن رد نشوید.

19. پراکنده کردن ذهن کودک

بسیاری از پدر و مادرها تصور می‌کنند که اگر کودک خود را به صورت همزمان در چند کلاس ثبت نام کنند و از آن‌ها فعالیت‌ها و مهارت‌های مختلفی را بخواهند، خلاقیت را در آن‌ها پرورش داده‌اند. اما این موضوع صحت ندارد و با این کار به آشفته شدن ذهن کودک کمک می‌کنید و اجازه نمی‌دهید خلاقیت در آن‌ها پرورش یابد. پیشنهاد می‌کنیم به جای استفاده از کلاس‌های مختلف برای تقویت مهارت‌های مختلف در کودک؛ به کمک ابزارهایی مانند بازی‌های موبایلی تقویتی کودکانه تلاش کنید تا مهارت‌های کودک در جریان بازی تقویت شود.

20. تحمیل نقش بزرگسال به کودک

والدین دیگری هم وجود دارند که دوست دارند کودکشان به سرعت رشد کند و برای این اتفاق تلاش می‌کنند که با کودک مثل بزرگسالان رفتار کنند و از کودکان هم توقع دارند که بزرگتر از محدوده سنی خودشان رفتار کنند. تحمیل چنین نقش‌هایی به کودک باعث اختلال در روند رشد اجتماعی آن‌ها می‌شود و باعث بروز رفتارهای نابه‌هنجار و مصنوعی می‌شود و همین کافیست تا خلاقیت را از بین ببرید.

21. داشتن امکانات رفاهی زیاد

در دسترس بودن همیشگی تمام منابع و برطرف شدن تمام نیازها  و در دسترس بودن تمامی پاسخ‌ها کمکی به پرورش خلاقیت در کودکان نمی‌کند، زیرا که یکی از عوامل بروز خلاقیت احساس نیاز است. استفاده‌ی بهینه از منابع موجود و تبدیل و تغییر وضعیت با استفاده از وسایل در دسترس، خود عاملی است که باعث پرورش خلاقیت می‌شود. در کنار کودکان با استفاده از وسایل دورریختنی کاردستی بسازید و آن ها را تشویق کنید که بتوانند از آن چه که به ظاهر دور ریختنی می‌آید استفاده‌ی متفاوتی بکنند. کودکان بی‌شک از ساخت یک گلدان با بطری‌های نوشابه و چیدن آن در مسیر رفت و آمد لذت می‌برند و در عین حال خلاقیت هم در آن‌ها رشد می‌کند. اما اگر هر روز یک اسباب‌بازیِ جدید داشته باشند طبعا هیچ تلاشی برای خلق وسیله‌ای برای بازی نمی‌کنند.

22. عدم کسب تجربه

کودکانی که پیوسته زیر چتر حمایتی والدین هستند و امکان کسب تجربیات مختلف را به دلیل حساسیت بیش از حد والدین ندارند، به تدریج خلاقیت آنها می‌خشکد و به انسان‌هایی محتاط و تحت کنترل تبدیل می‌شوند. والدین باید تا جایی که امکان خطر جانی نداشته باشد، کودک را آزاد بگذارند تا کسب تجربه کند و محیط زندگی را درک نماید.

23. نبود مشوق

تشویق همیشه نقش مهمی در به ثمر رسیدن و پرورش ایده‌های خلاقانه دارد. اینکه وقتی طرحی خلاقانه به مرحله‌ی اجرا می‌رسد یا در مرحله‌ی آزمون و خطا باقی می‌ماند، تشویق و انرژی مثبت افراد کمک بزرگی به عملی شدن آن ایده است. سعی کنید که تشویق‌هایتان جزء به جزء باشد و از توصیفات کلی بپرهیزید. مثلا در تشویق ساخت یک ماکت به قسمت‌های مختلف آن توجه کنید. توجه به جزییات باعث می‌شود که تشویق‌های شما واقعی و اثرگذار باشند.

24. ترس از شکست

یکی دیگر از موانع پرورش خلاقیت در کودکان ترس از شکست است. والدین کمال‌گرا که همیشه توقع بهترین بودن از فرزندان خود را دارند، در اصل بزرگترین مانع پرورش خلاقیت کودک خود هستند؛ زیرا این کودکان به دلیل ترس از شکست، از تلاش، جنگندگی و آزمون و خطا دوری می‌کنند و این امر خلاقیت را نابود می‌کند.

پرسش و پاسخ

کلام آخر

در راه پرورش خلاقیت کودک ممکن است موانعی دیگری هم وجود داشته باشند. اگر با حل این موارد به نتیجه مطلوب نرسیدید، کافیست این موضوع را با یک روانشناس متخصص کودک مطرح کنید تا به شما راهنمایی کامل و جامعی درمورد عملکرد کودکتان بدهد.

پرورش خلاقیت کودک می‌تواند به آینده‌ی آن‌ها کمک زیادی کند. بنابراین ساده از کنار آن رد نشوید. در این مقاله سعی کردیم تا موانعی که جلوی پرورش خلاقیت در کودکان را می‌گیرند با شما در میان بگذاریم. امیدواریم که این مطلب برای شما مفید بوده باشد و خوشحال می‌شویم اگر نظرات و سوالات خود را در این زمینه با ما در میان بگذارید.